Къийна ЦаIхыйни дерайл’ни хиваршихъад хаIдда ешайиши экономикайка багълыданан мисалабы водунбы. Манбы аIрейнче алятIасдимее, хаIдда ишбы къаджес ыккан. Муслагъни хивыс МагьаIррамов Наджмудин Джабраил’ни дихе хаIбвалла гьааъан хаIбба вахт дешобна. Манчихъа ил’дяакы, манкъве кIылда-кIылда сабара дагъамийваллабы аIрейнче алятIас чалышмишехьи ворна.
— Гъу хивыс хаIбвалла гьааъан ючIуIбле ваз быкырувхьа. Гьиджо ишбыне къаджес аIхыI?
— Муслагъни хивыхъад гьаъасын лап хаIдда ишбы водунбы. Манбы гьам хив гьивааджесдимее, гьамыд мааъаб ешемишоохьени инсанаршин доланаджагъ юг хъаъасдимее гьаъасын ишбы водунбы. Манчиле гъайре хивыхъаб инсанар гьар йигъыс растына хъавайлен дагъамийваллабыд кIылда дешинбы. ШокIле къийнийна оIлкайна вазият залеб югба ваацIа вобна. Фыкрее аххъыйн ишбы дурустни йаIххъылхъа адчесдимее гьуIкуматыке кумаг ыккан. Маныд дешданкъаI, ши аахванбы. Манчихъа ил’дяккы, зы хылеббы сау гюъур деш. ЦIеррыйни йигъыке ишлемишехьи гиргъыл’на. ШокIле ацIан, хивна гимга хивын акьва водун. ЦIеббыйна йизда иш хивына гимга абрелхъа хъавалявъуйка гибгъыл. Мааъаб инсанар гювъарасын уфтанна далда алявъу. Манчиле хъийгъа, Муслагъни хивна энки хаIбна дагаъамийвалла илёгъани хьинена вобна. Хивейхъан хьян са алшанейнче хъооI. Шахъаб мебна имкан дешда. Ман алшанын ёкьсура абрелхъа адчы, хъодуйн шлангбы тезелемишау. Хивни аIрайл’ни токIани ишигъен истолбабы къайдалхъа хъаляу, фаIнарбышин ишигъбы гиххьы. Манчика саджигее хивыс лазымын хурун-хурун ишбыд гьауйнбы. Манбы гьар сенийн имаджыйбы водунбы. Гьелебтте, мана иш садджу зы текба деш, хивни джамаъаIтыква саджигее къавджы. Мани карее гыргынбышис сагъулва эйгьи.
— Бес Бабаюртни зонайл’ гьауйн ишбы ыхьайнбыне?
— Манчилхъар хъооI ворна. Бабаюрт ешемишоохьени инсанаршикар зы экIра-экIра хъызаххана. Манбыб кIеливханааъа деш. Маайид дагъамийваллабы гьеххаалика водунбы. Гьинчиле сабара вахтна гьихъа мааъаб ешемишоохьени инсанаршихъаб илёгъани хьинена хаIбна дагъамийвалла вухьа. Хивни аIрайл’ни артезианын хьян чIаIвехьи дешдий. ГьаIшде манбышихъад мани сардан дагъамийваллабы дешинбы. Хивыс тезе ыIвхыйни артезианын хьян инсанаршис чIаIвехьи водун. Манбышда къийнийна дагъамийвалла экынбышис гьелени хьинена вобна. Вобна дагъамийвалла аIрейнче алябтIасдимее зы СПК-ни хааIрынкъуква МагьтимагьаIммад ФерзаIлиевыка санаб чалышмишоохьи вобунбы. Заквани горушее мааъаб воохьени инсанарше заке ишигъбы хъаъасын хаишау. Манбышин хаиш геджвалейхъа гидяссыр, джигалхъа гьиххьарауйн. Энки хаIбна дагъамийвалла манбышихъаб чIырына инсан больницейхъа къаляъаснанкъаний воохьена. Татаюртни больницайн начахынбы прописка няъадый махъаний оIтирааъанбы. Манчика багълыра зы больницайни хаIнни дохтуруква горушмишхьа. Манкъус мани каре шахъаб вобни дагъамийвал’на гаф гьавъуна. ГьаIшде мани карее дагъамийвалла дешда. Гьайни делесвалей мер махъа сафарыйка хъигъечIесда. Фыкрее инсанаршикан горуш алгъавъуй водун. Манбышихъад медын суалбы ыхьее, мани карейид кумаг гьелес чалышмишхьесда.
— Наджмудин чоджий, хьулейре инсанне къийна Муслагъни хивее ешемишехьи?
— Къийнийни йигъыл’ Муслагъни хивни учётее 640 инсан ворна. Сиягьый хаIдын ыхьейид, манбышда геллесда къийна хивыке къырагъыл’ ешемишехьи. Гойне хьинне, гьаIшде Муслагъни хивее 33 хав водун. 45 хавыд Бабаюртни бинал’ водун.
— Къийна гьуIкуматын хиваршеени инсанаршин гудмишувхьай, манбышда вазият юг хъааъасдимее хаIбна иш вуккекка. Манчике шос пай дешдане?
— Йигъни ихтилетике зынар разийра ворна. Къийнийни йигъыл’ гьуIкуматын джурабаджура хиваршее воохьени инсанаршина вазият юг хъааъасдимее проектбы, программабы ишилхъа адаччи водунбы. Манчини ишил’ шинад иштыракаъан. Амма манчин геллесынбы шасахъа гьийхьар деш. Манбы ишлемишехьи гидгъылее, хиваршее хаIдда бадалхьайбы ихьес. Манке, мумкум вобна, инсанар мееб хиваршейхъа савкIаласынбы. Няъас увгьое, къийна кьаIрахъехьен хивар, садджу гьуIкуматни сураке гьелени кумагыква гьуваджес ахаIс.
— АцIахьес ыкканий, къийна Муслагъни хивее хьуледле ташкилатне ишлемишехьен?
— Хивын администрацие, мактаб, китабхана, маданиятцын клуб, ФАП ишлемишехьи. Ташкилатбы хаIдда ыхьейид, штатбы хурунбы водунбы. Хивее авхуйни инсанаршин доланаджагъ мааъад алятIани гелирыке водун.
— Муслагъни хивын кIалхоз са вахтал’ девлетыкван тасарруфат ыхьа. Инсанарше гьуваджени дамазлыгъыке югун гелирний алятIан. Къийна…?
-ГьаIкIеда, гьихъа Муслагъ хаIбна хив вухьа. Манке хывыхъад хаIдын тасарруфатний. Инсанаршин машгъулият малкъара гьуваджыйка ыхьа. Совет оIлка дагъылмишхьайка, тасарруфатыс гуджнан зарар хъетIу. АIхырейни сенбышилхъамее йишин тасарруфат ишлемишехьи ыхьа. Дагъамийвал’бышихъа ил’дяакы, садрыбыше водун дамазлыгъ гьуваджес чалышмишувхьайнбы. Амма аIхы деш. Къийна тасарруфат идяхвейид, хусулсы малкъара гьувадженбы вобунбы. Манбыше фермерийвалла гьааъа. Манбыб хаIдданани дагъамийвал’бышика растына хъавайли. Гьар сен кьоIни элес коч гьаъа. Гойне хьинне дамазлыгъбы гьуваджени оIришбышис хаIдын налокIбы хъели. Фермераршис къайиккыйн дотациебы чини вахтал’ гьийхьар деш. Эгьес эйхьи, къазанмишауйныд эле гьаманчис хъели. Мани саягъыл’ни дагъамийвал’быше ермераршис гьихъа ал’гьааIс имкан гьооли деш. Манбыб йикIдена хъоохьи. Дамазлыгъ масса гьелес маджбуроохьи.
— Хивни гьаIкIее гаф гьааъанкъаI, джаванар кIеливханааъас шахъад иджаза дешин. Къийна СВО хил’дже муслагъбышди джаванарше иштыракаъа. Манбышди аIрайл’ орденбышисий медалбышис лайикьба къавджуйнбыб вобунбы…
— ГьаIшде йишди хивни джаванаршике 25 инсан контракт одкIун ишлемишехьи ворна. Манбы садджу эскерарджаб деш, офицерар, прапорщикарыб вобунбы. Хивее кьоIйре духйе СВО вухьайн хизанбыд водунбы. Йизда дихыр манбышди джаргее ворна. Гьинчиле сабар вахтна гьихъа истирагьатыс хъары ыхьа. Мер саркIыл’ эскерийвалей ворна. Манчиле гъайре йишди хивейнче мобилизациейка хъортIул’на джаваныр ворна. Мана Сулейманов АIзиз ворна. Манбышди гыргынбышиква шахъад алаакьабы водунбы. Зарада-зарада зенгбы гьаъанбы. Манбышда вазият ваацIоохьена. Гойне хьинне джурайба, ши мобилизациейка хъортулни эскерни хизаныс фыкыр гьооли. Манбышис республикайни, районни, хивни суракен кумагбы гьихьараъанбы. Зас гыргыни йишди хивейнче, ЦIаIхыйни дерайл’ни хиваршейнче эскерийвалейхъа гьабкIынни джаванаршис экIда СВО таамхьа сагъба-саламатба хайбышейхъа савкIалас аIрзаъа.
— ЦIаIхни дерайл’ни гыргыни хиваршихъад фондбы водунбы. Мани карее зы ахтына кьиймат вушди хивни фондни ишис гьооли. Манбыше аIхырейни сенбышее гьеххаалика ишбы къаджы.
— Хиваршин администрациебы гьуIкуматын ташкилатбы водунбы. Манбышда иш джурайна вобна. Фондбышда иш джурайба вобна. Манбыше хивнимее, джамаъаIтнимее хайирхагь ишбы къеджи. Муслагъни хивни фондын гьауйни ишбышин хаIдын сиягьый аххъас эйхьи. Масалан, манбыше хивейхъана йаIхъ гьаммаше ачухба вухьесдимее трахтор алищы. Манчисын янаджах, трахторчийсын пыл манбыше гьели. Маныд админстрациейнимее хаIдын кумаг водун. Манчиле гъайре фондни кумагыква хаIдда медын ишбы хивни аIрайл’ ыккы водунбы. Фондни чIаIкIынбышис, махъа пылбы алгъайгьенбышис, хивни джамаъаIтын воохьенбышди сурале миннатдарийвалла агъмишааъа.
— Гьар инсаныхъа геледжагъыл’ къаджесди ишбышин пIланбы эйхьенбы. Йигъни пIланбышике шинаб танышееъэ?
— Гьаъасын ишбы одкIунийн хаIдын сиягьый водун. Манбы: хивын маданиятын кIлуб ремонт гьауй, ФАП-ыс тезе бинаа алявъуй водунбы. Къийнийни йигъыл’ хивын ФАП йиссейда водун. Манчика багълыда кьоIни-хьебни элес республикайни сагъламийвалла гьувааджени министерствей ыхьа. Манбыше хивыс тезе ФАП аляъасын джуваб гьуво. Умуд гьааъана мана иш хылийвалис цIыцIавхьес деш. Манчиле гъайре назарее аххъыйн медын ишбыд водунбы.
-Наджмудин чоджий, къийна шахъаб гееб уфтанна гаф вухьа. Вахт тIабалавъуйхъа гора сагъра ихьена. Тезе къуллухыл’ угъурбы аIрзаъас ыккан.
— Васыд, редакциейни коллективысыд зынад сагъулва эйгьи.
