Корш- цIаIхбышда йиссейн таарыхнанан хив вобна. Мана Дагъыстанни Рутул районеехъа гёохьа.  Мана Сувал’ни магьаIлыл’ Самур дамайни  солни сурал’, гунайл’ , сувани этякыл’ гивхьы вобна.  Мани хивеенче Районни марказеехъа 34 км. поштини йаIххъын водун.

 Хивни дойина маIъна хъобкуба шавукIледжаб ваацIа деш. Гьаар ааIлиме, таархчее, этнографе, язычее Корш джувабыс джуна маIъна гьооли.  Джигайл’ни къонши хиваршини агъсаххъаларше эйгьен — Ман хивын до «Кор киший» дойиква багълыданан до водун. ОIгийл’ махъа са къонши хивеенче быIркьына адамий кочмышхьа. Мааъад манкъвее хав аляъу. Гойне джус ушахар вухьа. ГьаIмагьаб кIыл’на уба, хивылхъа сабкIыл.  Мебни ааIлимаршини увгьойка, мани Корш джувабна савкIалавъуна маIъна « хив хаIбна» вобна. Анджах сабаранбыше хивын до балканни корчиква алаакьа гьаъа.  Агар къаршеени сувале иляакахье, мана корчик’ аквар вобна. Коршбыше джони хивыкIле , зарафатыс Кишинёв эйгьи. Анджах ман гыргын увгьойбы (версиебы) инсанарше джолед алхъа гицIынийнбы водунбы. Шахъад ман маIънабы тасдикьаъасын ыIлимын ишбы дешинбы.Хивни дойина маIъна хъобкуба шавукIледжаб ваацIа деш. Гьаар ааIлиме, таархчее, этнографе, язычее Корш джувабыс джуна маIъна гьооли.  Джигайл’ни къонши хиваршини агъсаххъаларше эйгьен — Ман хивын до «Кор киший» дойиква багълыданан до водун. ОIгийл’ махъа са къонши хивеенче быIркьына адамий кочмышхьа. Мааъад манкъвее хав аляъу. Гойне джус ушахар вухьа. ГьаIмагьаб кIыл’на уба, хивылхъа сабкIыл.  Мебни ааIлимаршини увгьойка, мани Корш джувабна савкIалавъуна маIъна « хив хаIбна» вобна. Анджах сабаранбыше хивын до балканни корчиква алаакьа гьаъа.  Агар къаршеени сувале иляакахье, мана корчик’ аквар вобна. Коршбыше джони хивыкIле , зарафатыс Кишинёв эйгьи. Анджах ман гыргын увгьойбы (версиебы) инсанарше джолед алхъа гицIынийнбы водунбы. Шахъад ман маIънабы тасдикьаъасын ыIлимын ишбы дешинбы.Корш  хаIдын ешнанани ва кIоран таарыхнани цIаIхбышди ( йихъбышди) сыранеена хив вобна. ЫIлим ишбыше, статистикайни увгьойбыше, язычершини одкIунийбыше шакIле гьагван, Коршее гьаммаше  12-15 хайбы ыхьа. Манчиле мана хаIбхъувхьа деш. Сабаб мана вухьа, хайбы аляъасда джига девхьай.  Ааилебышин сай хаIдхъехьимее, манбы менняанкъаIний кочмышоохьи. Анджах деккина хизан ваяхуд хааIрни духайна хизан доланмышивхьес хивеени аахва. Коршбы юрдыл’ лампайн иших кIядхъаъас  разивхьа деш. ОIгил’ни асырбышее коршбыше сент’ АIранеехъа, Алазан дамайни дюзилхъа  аххъы ыхьа. Коршбышин хаIдданан хизанбы хиваршеехъа: Мамрыхыхъа, Гуд’бараххъа, Гуллюгхъа, МуIхаххъа , Сабунчехъа, Гьаласкьархъа, Джимджимыхыхъа , Алиабадхъа, Чобанколхъа кочмышхьа.  Сабара хизанбы Закаталайни, Гянджайни, Бакуйни  шагьарбышеехъа кочмышхьа. ГьаIшде манбышике хаIдын агьаалийбы ыхьа водунбы.  Коршбышин чIакIын тохумбы  Небееванбы, Давудаанбы, Мирзеханаанбы  водунбы.  Совет гьоIкумат къурмышхьайле хъийгъа манбы Калел’ни сельсоветеехъа гябкIы. Коршбышди джамаъаIтыхъадый джинаIгъбышди джамаъаIтыхъад гьаммаше са  кIалхоз  ыхьа.  АIсас коршбы хивни тасарруфатыква гьаммаше маIшкьулывхьа. Хивыхъаб малкъарайна пеше ваацIан югун къоранар вухьа. АIсас манбыше давараршин сюрийбы гьуваджы.  ОIгийл’ манбышин даварар кочес  Гални  Ажнаурхъаний айкIан. Гойне манбышин даварар кочес Калмыкиейлхъа, Качубейхъа кIалхозбы дагъылмишхьесдимее айкIан ыхьа. ХХ-асырни кьоIдъэсди сурал’ коршбышди кочмышивхьайн сент’ Къузайл’ни Дагъыстанеехъа садкIыл. Манбыше джинаIгъбышиква, калел’бышиква, атталбышиква саджигее Бабаюртни бинабышил’ юрд абчы. Къийнаб манбы ешемишоохьени Бабаюртни районеени хивыхъад до дешин.  Коршбы кIылба-кIылба Дагъыстанни шагьарбышеехъа: МаIгьачкъалеехъа, Каспийскхъа, Къызлархъа кочмышивхьа. ГьаIшде коршбышин джегьил’ хизанбы Урсиятни шагьарбышейид хъызахханбы.ХХ -асырни цIеддыйни сурал’  Корше доюкана дерзиг ешемишхьа. Гойне мана Закаталайни шагьареехъа кочмышхьа. Мана палтар ийхьванна устад хьинне районееджар ацIа ыхьа. Манкъвее гьам джегьелершисын, гьам ешли инсанаршисын, гьам ушахаршисын палтарбы ийхьва ыхьа. Манкъусахъа джус палтар къаатIас чIакIын къуллухчера, артистар, истагъар, цумабы абайли вухьа. Мана мани вахталийна доюкана модельер ыхьа. Манкъвее ийхьвыйни палтарын хьиннен сырых шавухъанчихъад джад ыхьа деш. Манкъухъад джун хатI ыхьа.Коршын до хивни раIгьматыххъа аркIынни агъсаххъалыква Билал дайийка багълыда водун. Къийнад манкъун гафбы, гьувойн насигьаIтбы джамаъаIтни аIрее ийкар водунбы.  Манчина са йишонааъас. Са вахтал’ Коршехъа абайли районеенче чIакIын къуллухчера.  Мигьманар къаршиламышааъас гьихъа Билал дайий гьайкIан. Хивеехъа гьивхьарассе гьихъа, кIыл’на дера вухьа. Пиядаба хъооI манчисахъа гьибхьырмее, Билал даее хъаккяъа чекмабы, хъикёоши бада (шалвар) гурт-вахчегын хылибы хъидкIыр гьина гомаке илгъечIи. Манкъухъа иляакы, мигьаманарыб магьаIб кIыл’ни гомайке илгъеебачIи.  Хъийгъа абыйни мигьманаршини санкъвее кьаIсинкъуке хъийгIан : « Ай Билал киший, гьайна кIыл’на гома. Манчике къел къадчы илгъечIес эхьена, гъу няъа палтар хъадчы дамайке хьинне аIлгъаа? Шинаб вахъа иляаку палтарбы хъадчу илгъебIу». Манке Билал даее джаваб хъуво: « Агар ши йишда гома дамайлхъа сакIал гьидявъэ, шаваджаб манна хаIбхъаъас деш». Анджах мани джумлейхъаб кIорана маIъна вухьа, йаIъни, ши йишда гьурмат гьид’ваадже, шава джаб ши карас ыIсабааъас деш. ЦIерра ийнаныс вудж , джуна гогьар, хивна ыкийканас ыккан, гойне авхуйнбы. Билил дайина джумле гьаIшде мисалылхъа сабкIыл. Билал гьам философ, гьам динэгьлий, гьам хизанна саIгьыIб, гьам хивна дойикана дих ыхьа.ХХ асырни 20 сенбышее манкъвее джуни хьунащейка Эмнетиква саджигее хааъад Исламни диныкен ацIаал’ гьелен, Кьуръан къаагьас хаIбхъааъан  кIылин мактаб (мадраса) ачмышау. Гадебышда десте джурайба вухьа, ичершина десте джурайба. Манбышисахъа Исламни динни гьаIкIеедын ацIаал’, аIрабни мизел’ язы окIанас, хъаIдхъас хаIбхъувхьес менни хиваршенчеб джегьилер абайли вухьаКоршбышди шенкини джегьилерше  хаIдын иштырак ХаIбни Ватанни даIвъээ, кIанал гьивийкIаранкъаI гьау. Манбышин сабарабы даIвъээнче хъабыйнбы, сабарабы душманни гуллейке гьабтIуйнбы. Батмышеебхьайнбыб вухьайнбы. Анджах манбышди гыргынкъун добы шакIле ацIа деш, манчихъа гора ши ойкIан деш. Коршбышди джамаъаIтыс ши хааиш гьаъа , джокIле хивни гьаIкIее ацIан маIълумат шасхъа, «НУР» кIазетни редакциехъа оIтиреъэ.ХаIдын иштырак, заIгьматбы  коршбышее Совет гьоIкуматын хивын тассуруфат къалхымышаъанкъа къадже.  Манбышин сабарабы мукафатбышис, орденбышис, грамотабышис лайикьавъу.Хивын до маъаIллимарше Магьмуд ДжуIмаеве, ЫIса АIбдуллаеве, АIгьмад Давудове гьалед ахты хъау.Къийна Корше дагъайдни сыныфбышин мактаб мейид водун. Мани хивын ушахар йыIкьнекин мактаб таамаъас Джинеехъа авайкIан. ГьаIшдеб Коршбышихъаб югун маъаIллимар Небий маъаIллим, ЫIсмаыл’ маъаIллим, Шавкат маъаIллим, Шамавий маъаIллим вобунбы. Манбы хивын даягъ водун.Коршбышихъаб югун устадар, экономистар, дохтурар, инженерар, маъаIллимар гьаммаше вухьа, гьамыб вобунбы.ГьаIшде хив сейракувхьана. Джегьилер мааъаб ешемишивхьес аахва деш.  Хивее, пропискайка, гьаIшдее  63-70 инсан ешемишехьи ворна. Шас садджу иням гьаъас аху, Коршни хивын ишых, бухарайн цIа  кIядхъаIс деш  ва хив веранувхьес деш.