Гьар сен, декабрьни 19-чил’ сабара Дюнйейл’ни оIлкабышил’ касибаршис кумаг гьелен Йигъ алгъайгьи. Ман Йигъ ООН-ни мислягьаIтыква 1995 — ъэсди сен алгъагьас сиягьехъа адчу. Манчина макьсад – касибба ешемишоохьени инсанаршин сай кIыл’хъауй ва манбышис хыл’авхъуй.
Мысвалла, мыкIаалла, аляъасын палтар дехьай инсаныс гьувона йыIкьна аIзаб ва ёхлама водунбы. Манчике илгъечIес аIхас ыккан. Дюнйейлхъа гыргын кар чуlттиква ады. Писиний югун гьаммаше янашеда эйхье. Писин гьувойн югунчина кьадир гьааъасдимее. ИнсаныкIле джулхъа ыIмрее адлесын йигъ, вукIлелхъа хъавалесда баляа ацIахьи деш. Мункум вобна, ыlмыр тохба аlл’гьаас, мункум вобна мыссыба. Мысваллайий тохвалла, касибыйваликейий варрывалике аlслыба. Хаlдданани джигее инсанын ешайиш джуни гьаlракатыке аlслыда. Анджах сабара джигабышее — ешемишехьени джигайке, джанани сагъвалике ва медни усулбышике .ЧlакIни экспертбышди увгьойка, дюнйейл’ ешемишоохьени инсанаршини кьоIни пайна са пай касибийвале ешемишоохьи вобна. Ман мизес эгьес вахарийн кар водун. Анджах охьанасын гней дешин инсанар дюнйел’ вобунбы. Мани мысвалике азадывхьесдимее ва манчина кок юзмишааъасдимее ООН-ын джурабаджур программабы къабыляу. Манбы 2000-ъэсди сенике ишлемишехьи гидгъыл. Анджах гьалеки манчин натийджабы шакlле къеджи дешодунбы. Мыссыни инсанаршин сай кlыл’хъыхьа деш. Касибыйвалла иш девхьайке, ыlмрен шарааитбы яратмишаъас даlхийке турамишоохьи. Касибийвалла, садджу пыл дехьай дешобна, манчиле гъайре хъаlдхъий дехьай, санаъаlт алеетlас даlхий, хав аляъас даlхий, джанахъа иляккас ва ман хъувадкаъас даlхий, ушахар хъобкуба хаlбхъаъас даlвхий вобна. Экспертбыше ыккыйни ёхламабыше гьагуйн 1999 сениле 2020-ъэсди сенилхъассе мысвалике 385 миллион инсан дюнйейл’ хъикlу. Манмееган инсанар кьоlни дюнейл’ ыхьайни хаlдни даlвъийбыше гьабтlу деш.Къийна дюнйейлин экономика зарада артымишехьи водун. Анджах манчихъа ил’дякы варрыбы гьалеб варрыламишоохьенбы, касибар гьалеб касибоохьенбы. 60-70% дюнйейл’на девлет’ 1 миллиард инсане джони аlрее хъаъа, 20 % 3 миллиард инсанылхъа гьийхьар. 10% авхуйни инсанаршилхъа битIалахье.Къийна гьенки касибда Африкеедын оlлкабы водунбы ешемишехьи. Манчихъа гора, эн хаlбна мысвалла мааъаб вобна. Касиб оlлкабышди сыранеехъха Совет гьоlкумат дагъылмишхьайле хъийгъа тезеда къурмишхьайн сабара оlлкабыд гядакlванбы.Дюнйейл’ варрыйхъаб касибынкъукена хабар дешда. Касибийвалла сайиб мислягьатеехъа гьоlкуматбы хъидядыйке салатlоохьи. АIхреедын сенбы йишди гьоlкуматыс вахарийн ыхьа деш. Ёкьсурале ман «чапареехъа» алеетlу. США-ни ва сабара Авропайни оlлкабыше Россияйс эксинан санкциябы кьабыляу. Йишди гьоlкуматын экономика паралидж гьаъас чалышмишивхьа. Манчин шакIле гьагван гьоlкуматбышин экономикабы сана-санчика алакьада ыхьай. Манчихъа гора, гьаммаше аlгьтият къавджес вуккан. Кар къаанче деш алищес ыккан, ад, гьоlкуматыл’ гьаъас ыккан. Касибыйвалихъад хаlдда багьнабы водунбы, амма са йаlхъ — мысвалла. Аlкьанахъа идяаlс, алебтlас йишда республика. Гьайняйиб лап варрыбыб ва лап касибарыб вобунбы. Няъас маlгьабна кьоlбвалла аlреехъа хъабы? Зы чалышмишхьесда манчис джаваб хъелес.Дагъыстанын экономика артымишхьай, республике саакитыйвалла вухьай, мааъаб ешемишоохьени инсанаршике аIссылыда. Агар инсанаршини аIрее суIл’гь, барабарыйвалла, муIгьуббат ыхьее, республикайн къийхъийн йигъ верыгъыкван ихьес. Йишди ушахаршин геледжагъ саакитын, болун, инамыкан ихьес. Касибыйвалла, мысвалла дюнйелхъа даlвъийбыше абайле.ГьаIшде Дагъыстаныхъар гьам къарна, гьамыр арна душман ворна . Арна душман гьалер азгъунна ворна. Вахтале-вахталхъа манкъвее джун «кIарын гьаIракатбы» гьагванбы. Мана душман шиджар, йишди аIвамийвалин ирхьын.Суалбышис: «Ненчене мана яратмишхьа?, шаване мана хаIр хъау?, гьиджооне манкъуни фыкрее водун?, ненченане манимеегана ваIгьщевалла?» хъодкуйн джаваббы хъелес шавааджад гарданахъа аляатIа деш. Гуджиква, гъийбатыква, ярахыква мани азарна кок юзмишааъас вааIхас деш. НягьаIкьийвалин — нягьаIкьийвалла турамишаъа, азгъуныйвалин — азгъуныйвалла яратмишаъа, баляан баля абайли. Ярахбышикван кьуввабы нимеега хаIд хъеъэйид хайир дешин, няъас увгье манбышилхъан инам адкIынийн. ЦIедда манбышилхъан ыIгьтибар, инам сакIалаъас ыккан. КьоIдъэсда, къинийни сакитыйвалла дешди йигъна багьна – иш девхьай, къык рагьаIдта къазаммишаъас даIхий вобна. Къийна респуликее иш йигънийигъын лампайка тIалабаъас вааIха деш.Хьебыдъэсда багьна –барабарийвалла девхьай, инсанаршини ешайишни аIредын хаIдын тафавут ыхьай. Санкъухъад гыргын: хизан , хайбы, дачебы, дуканбы, машинбы, пыл. Джуни йикIес ыканна хьинне ешемишехьена. Шенисанкъухъад гьидчут деш. Гьалалын карыд къещен. Шу эгьесын: «Ишлемишехьени инсаныхъад кар ээхьенки». Анджах ман гьар гьаммаше деш магьаIд ээхьи. Къийна сихнарий, гъирят дешда, гьоралай лезете ворна. ГьамаIгьдын карбы къедженкъаI, джегьилер терсинани йаIххъылхъа хъигъебачIи. Мыссынкъве тохункъуква суIл’гь мысаджад гьаъас деш. Гыргынкъус ешемишхьес ыккан. Шахъаб мисала вобна: «Тохна мыссынкъус гьамбаз ихьес деш».Дора ши гьаммаше фыкрее аххъас – йигъыс дюнйейл’ мысвалике ушахар, кьаlсинбы ва джегьилер гьабатlа вобунбы. Одхьанни, аляъани карас исрыфаъас, нафас темизда аххъас. Сене са элеес ыхьеейид ваке аlхан кумаг мыссыни , касибни инсаныс гьелес.2020 сен дюнйейлхъа джад дагъамын хъады. Манчина багьнаб коронавирус чIырвалла вухьа. Сергьатбы утIымауйхъа гора , оIлкабышди аIреедын алвер кIыл’ хъыхьа. ХаIббанан инсанар ишбы дена авху. Мысвалла, касибыйвалла гьалеб дюнйейлхъа еймишивхьа. Манчин оIгид аххъас аIха деш. Базарбышеедын, дуканбышеедын кьийматбы «балатийл’» хьинне аIляа водунбы. Инсанаршихъад, медын эйгьи деш, чуры, ниссе, хыняал’ алищесын имканбы дешинбы. Инсанар ешемиш деш воохьи вобунбы, манбы «гьабагъа» вобунбы. Манчиле гъайре, инсанар налокIбышиква богъмишааъа. МаъаIллимын, дохтурын, маданиятни ишчийн ва мебынбышин садджу ишлемишаыйни газыс, хьинес , токIани ишхес, йаIхъ’- къыIтис чIавехьи. Дора 19 декабрыл’, Быкырни дюнйейл’ни касибаршис кумаг гьелен йигъ алгъайгьеннкъаI, шинаб садакьа гьеленбышди сыранеехъа эбчlес. Гьасре мани йигъыл’ сайир мыссына камра ихьеджин.
