Гьайни йигъбышее Советын кьошунбы Афганистангъанче хъигъечlыйн 32 сен быкырехьи. Мааъаб вухьайни эскераршини увгьойка, мана гееб дагъамна ва азгъунна даlвъий вухьа. Хаlдда сенбына адкlынни вурушбышее 15 000 гьеххан Советын эскерар гьабтlы. Аlрейнче хаlдда сенбы адкlынейид, мани вурушбышее иштырак гьауйни эскерарше, джокlле къаджейни дагъамни йигъбышди гьаlкlее йикlее хаlдни уцlуруква йишонебахьи. Афганистан душманаршике азад гьааъанбышда сайир хиягъаlлий Гъаlзиев Мухтар Ибрагьимна дих ыхьа.
-Мухтар чоджий, къийна Афганистан алгъауйни сенбышди гьаlкlее ихтилет гьауй сибыкда ихьес деш. Амма манчихъа ил’дяакы, шас сикlылин маlълумат гьеле.-Мухтар чоджий, къийна Афганистан алгъауйни сенбышди гьаlкlее ихтилет гьауй сибыкда ихьес деш. Амма манчихъа ил’дяакы, шас сикlылин маlълумат гьеле.
— Зы едике 1961-ъэсди сен Хиягъни хивее едике ыхьа. Цlаlхыйни хивеени мактабей хъаlдхъы. Молюдъэсын сыныф быкырауйле хъийгъа, санаъаlтбы Магьаlчкъалайни политехни техникумейхъа хъуво. 1977-1981-ъэсди сенбышее мааъад хъаlдхъыl. Дипломыка саджигее зас эскерейхъа хъойтlалан хъагъыз хъады. Са десте джаванаршика ши Ордженикидзейни шагьарейхъа хъувку. Манке йишди фыкрейхъа ненкеджад хъидяйлийий, геледжагъыл’ Афганистанхъа вуккеккава. Офицераршед шаке дюгул’ний гьаъа. Сабара йигъна ши мааъаб авху. Манке эскерейхъа вуккеккани джаванаршис гьаlщдийн хьинне къуlман одхьуний гьелен дешдий. Гьарынкъус къурун пайбыний бытlалаъанбы. Пайбышди ооъад Афганистан одкlунийн кал’ма хъаlдхъымее, зы «миз ацlабкlынна». Закlле ацlахьайн, йизда хъийгъыйна эскерийвалла мааъаб илгъевчlес вухьай. Сабара йигъбына мааъаб вухьайле хъийгъа, ши самолетыква Таджикистанхъа хъувку. Хьейибле вазна эскерар даlвъийс гьаlзирааъан курс илгъечlу. Мааъаб ши ярагъыквайий техникайка танышавъу. Душманаршиквани вурушбышис гьаlзиравъу. Гыргыда манбы хаlдхъыхьайле хъийгъа, Афганистанхъа оlтиравъу. Махъа хъабыйни цlеддийни йигъыле гиргъыл, аlхырейхъамее мааъар эскерийвалла вукку.
-Гъу Афганистанни нени шагьарейни эскерийвалла вукку?
Мана шагьар вухьа деш. Мана Пулихумрийна провинцие вухьа. Сувабышил’на хаlбна къасабаний. Зы манчини Келогай донани дерайл’ еррашмишхьайни мотострелковый батальонни танковой полке ыхьа. Танкни экипажыс хаlбвалла гьавъу. Йишда иш эскерар ивийкаран, машинбы ийкаран йаlхъбы душманаршике къорамиш гьауй ыхьа. Манчиле савагьийда, ши Узбекистангъанче махъа цlыцlавъуна нафтна тlурбаб къорамишний гьааъана.
-Мухтар чоджий, са-кьоlдле кал’ма вакlле къаджейнчике гьееъэ.
-Гьаlкедад, манбы геед дагъамын сенбы ыхьа. Йизда эскерийвалла Афганистан даlвъий тезеба гибгъылни сенбышейхъа гидхьу. Манбы нейинки зас, мааъаб вухьайни гыргынбышдимее дагъамынбы ыхьа. Советни къошунбышихъад сувабышил’ вурушбы ыккейсдимее гьеххаалика гьаlзирийвалла вухьа деш. Махъа хъабыйни геллесди эскераршикlле сувабы цlедда къеджи ыхьа. Дагъыстанейнче ауккуйни эскераршихъаб мани карее дагъамийвалла вухьа деш. Манбы кlыл’валикеджаб сувабышил’ ивийкар вардишба вухьа. Хаlдданани вахтал’ манчин манбышис кумаг гьуво. Манчихъа ил’дяакы, душманршихъад вурушбы ыккейкан медын тактика ыхьа. Манбы дагъамни асманбышил’ дюгул’ воохьи вухьа. Мааъаб гювъур, советни эскераршилхъа гьуlджум вуккекка вухьа. Машинбышин вая медни техникайн колонна явашаъасдимее манбыше гьийдыний йыкьаlлин машинбы къитlокlалний гьаъанбы. Гойне хьинне авхуйнбышилхъаний гьуlджум гьааъа. Йишди экипажын, йыlкьнек ахуйн машинбыйий эскерар азад гьааъасдимее кумагний гьаъан. Гёдхьанни машинбышике йаlхъний темизяаъа. Шалхъад душманарше кlыл’ба деш гьуlджумавъу. Мани вурушбышее зы сагъра ахуй, къийнийлхъамее зас ман сир водун. Закlле мани вурушбышее хаlбба гьабтlыйн Советын эскерарый офицерар къавджу Манбышис гьар элеес зы раlгьмат къихооли.
— Гьаlшде Советни кьошунбыше Афганистан ыккыйни вурушбышика багълыда сиясатчерше джурабаджурайн фыкырбы эйгьи. Манбышди геллесынкъве Совет гьокуlматылхъа тахсир гийхьи.
— Гьелбетде, Афганистан вухьайни даlвъей хаlбба Советын эскерар гьабтlы. Мани вахтани сиясатыке закlле гьичуд ацlа деш. Ши джаванар вухьа. Йишда кьисмат эскерийвалла мааъаб вуккейс вухьа. Манчин джуваб хъелесда къийнар сиясатчий аху дешда. Манчилхъа ахвее, къийнад Россиейни эскерарше дюнйейни хаlдданани джигабышее вурушбы ыккекка водунбы. Манбышди гьаlкlееид геледжагъыл’ сиясатчерше мани саягъыл’ эгьес. Манчихъа гора, ихтилет эгьессе гьихъа фыкыррашмиш вухьес вуккан. Манчис кьиймат гьевлес садджу мааъаб вухьайни эскераршихъабый, офицераршихъаб вобна. Аlрейнче хаlжжа сенбы адкlынейид къийнаб Афганистан вазият сибыкба дешда. Гьаlшде йишди джигее мааъаб Америкайн эскерар вобунбы. Манбы шале къат-къатна азгъунба вобунбы. Манбыше инсанаршин ненджад гьукьукьбы гозетяаъа деш. Джос ыккани саягъыл’ эскерийвалла вуккекка.
-Гьинчиле сабара вахтна гьихъа Магьаlчкъалее Афганистан иштырак гьауйни эскераршин ташкилатный ишлемишехьи. Манбыше мани даlвъийни эскераршис кумагний гьелен…
— Зы Афганистангъанче хъарыйни хъийгъыйни сен ишлемишхьес Сургутни шагьарейхъа аркlын. Хаlдда сенбы водунбы зы мааъар ешемишехьена. Шахъад маlгьдын ташкилат Сургут водун. Ши экlба-экlба Афганистан вухьайни эскераршика горушбы ыккека. Манбышихъад водни дагъамийвал’бышике гаф гьааъа. Гойне хьинне, мааъаб гьабтlыйн йишин гьамбазар, командирар йикlел’ хъаваляаъа. Гьокуlматын гьелен кумагбышиле зы разийра ворна. Афганистан вухьайни эскераршис гьелени гьар караке захъабыб пай вухьана.
-Мухтар чоджий, къийнаб йишин джаванар эскерейхъа вуххъаl вобунбы. Манбыше джурабаджурайни джигабышее джон Ватанни гьийдын бордж хъели. Манбышикlле эгьесын джуваббы вахъад водунбыне?
— Эскерийвалла адамейршин мактаб водун. Манбышис динджина эскерийвалла кьисматааъа. Ватанни гьийд бордж хъуво сагъба-саламатба хайбышейхъа савкlаланбы. Шакlле Афганистан къаджыйн уцlурбы манбышикlле къидедженва эйгьи.
-Гаф гьааъас вахт тlабалавъуйхъа гора, сагъра ихьена. Вас джанана сагъвалла, ишил’ угъурбы аlрзаъа.
— Васыд югун гьелен
