Миллетна ватанпарвас, доюкана маъаlллим, гьуlрматыкана агъсаххъал, маlърафатыквана хизанна хаlрна. Гыргыда манбы къийнийни йизди гафчийс аваакlыйн кал’мабы водунбы. Мана Муслагъни хивее ешемишехьена, хаlдда сенбына мактабыс директорийвалла, завучийвалла, маъаlллимийвалла гьавъуна Гьаlсанов Ыlса Небийна дих ворна.
— Ыlса маъаlллим, йигъни гьаlкее «Нур» кlазетее хаlдда макьалабы гьийдни сенбышее гьуво. Манчихъа ил’дяакы, дора йишди гаф танышийвалике гивгълас.
— Муслагъна хив зиярат гьавъуйхъа гора сагъба вухьенбы. Йизда ыlмырена йаlхъ Мусалагъни хивыка багълаба вобна. Едике ыхьайле хъийгъа, хиве ворна. Зы едике 1954-ъсди сен июнни санчил’ едике ыхьа. Йизда дек’ Небий дайий районе доюкана инсан ыхьа. Мана гуджнаквана тасарруфатчий ыхьа. Мана Хаlнни Ватанни даlвъыйна иштиракчиний. Мана фронтейнче кьел’бы хъыгъарау хъары. Манчихъа гора, эскерийвалейнче хаахъа къайиккы хъары. Манчилхъа ил’дяакы, мана геер дирибашна ва джомардна инсан ыхьа. Хивни инсанаршикlле манкъун гьаlракат къаджы, садрывалла гьаъас гиххьы. Манбы геед дагъамын сенбы ыхьа. Манкъвее хаlдда сенбына едике ыхьайни хивее садрывалла гьавъу… Деккихъаб хаlбна хизан вухьа. Манкъве едика саджигее йицlыйре ушах чlакlы хъавъу. Манбышис тербие, ацlаал’ гьуво, хизанбышинбы гьавъу. Зас маъаlллимын санаъаlт кьисматхьа.
— Аlхырейни вахтал’ Сувал’ни маlгьални хаlдданани мактаббыше дагъамна вазият яранмишувхьа вобна. Сениле- сенилхъа мактабейхъа хъавайлени ушахаршин сай кlыл’ хъехьи. Муслагъни хивын мактабыд манбышди джаргее водун.
-Йишин мактаб 1936-ъэсди сен аляу. Манкийле хъийгъа, хивын мактаб яваш дехьа ишлемишехьи водун. Мани сенбыше мактабын хаlбба доюкан ааlлимар, маъаlллимар, дохтурар, ишкарар ва сабара менни санаъаlтын инсанар гьаlзиравъу. Къийна манбы Россиейни джурабаджура регионбыше ишлемишоохьи вобунбы. Манбыше джо билиг алятlуйни мактабын, дарс гьувойни маъаlллимаршин, миллетын до ахтывалей гьувааджи. Гьелбетде, къийна мактабее яранмишувхьайни вазиятын ненаджар шадаъа деш. Няъас увгьое, аlхырейни сенбышее мактабейхъа хъавайлени ушахаршин сай, эгьес эйхьи, хьони-йихьни элес кlыл’ хъыхьа. Манчина сабаб, хивее джаванар идявхыйква багълыба. Джаванар хивын геледжагъ водун. Джаванар дешди хивыхъад геледжагъ дешин. Къийна гыргыда ши растына хъавайлен дагъамийваллабы манчин аlламат водун. Тезе хъаlдхъы мактабейхъа ишлеммишхьес хъарыйн сенбы зас къийнад югда йикеlл’ водунбы. Манке хивына мамегаб бол вахт дешдий. Дагъымийваллабы ыхьейид, инсанаршихъаб иш вобний. Киминна кlалхозейний ишлемишехьи, кимийнкъве маъаlллимийвалланий гьааъа. Мани саягъыл’ гудмишоохьенбыний. Гойне хьинне, манке хизанбыд чlакlынбыний. Гьар хизанее энки кlылба хьойре-йихьыйре ушахный воохьенбы. Къыйна иш девхьайхъа гора, джаванр хиваршее аахва деш. Манбы кочмишувхьа авайкlананбы. Магьаlбна вазият садджу йишди хивейджаб деш, сувал’ни гыргыни хиваршее яранмишувхьа вобна. Манчихъа гора, зы гьаммаше эйгьен, дагъамынчиле хъаlвакьнас вуккан.
— Ыlса маъаlллим, къийнийни ушахаршини ацlаалике, са ешли маъаlллим хьинне гъу разийране?
— Зы мактабе чалышмишехьена хаlдда сенбы водунбы. Гьайни сен хьодцlал’ сен быкырехьи. Мани сенбышее дарсейхъа гьаlзирдехьа хъидяъарыйн йигъ захъад ыхьа деш. Маъаlллимын санаъаlт дагъамын водун. Агар гъу мани санаъаlтылхъа хъарыхьее, чалышмишхьес ыккан вахъад водун ацlаал’ ушахаршилхъа гьихьараъас. Манбышис югда ларс хаlдхъаъас. Мани карас зы зас дарсыбы гьувойни маъаlллимарше хаlрхъау. Зас мактабе хъаlдаххъанкъа дарсыбы къырагъыле абыйни урусни маъаlллимарше гьуво. Манке сувал’ни мактаббышее манбыний ишлемишоохьи. Манбышыхъад джони санаъаlтылхъа хаlдын аlшкьний. Маъаlллимарше ыккеккани дарсыке, ши лезетний алятlан. Амма къийнийна маъаlллимый, шигырт мебынбы вобунбы. Гьаlшде маъаlллим гьаlзир дехьа дарсейхъа хъалес мумкум вобна. Мани сардан саймазыйвалла хаlбхъувхьа. Ушахарыб заманайс сакlы гуджнаба бадалувхьайнбы. Манбышед хъаlдаххъыйс гуджанаба фыкыр гьооли дешда. Ши мактабей хъаlдаххъани вахтал’ гьаъана ишиб хаlббаний воохьена. Давараршин нубатбы, хааъани аlрайл’на иш ненкеджаб камоохьи дешдий.. Манчихъа ил’дяакы, китаб хыленче къеккан дешдий. Дарсейхъа гьаlзирувхьаний хъавайленбы. Маъаlллимыке чекинмишний воохьи. Манчиле гъайре, чалышмишоохьенбыний сыныфбышди аlрайл’ югда хъаlдхъас баlстбы ыккейс. Къийна сыныфбышее баlстбы ыккейсын ушахарджаб авху деш. Ушахарше хыле китаббышди джигее телефонбы водунбы. Манчиныд хъаlдхъыйс хаlдын мешатаъа водун.
— Закlле гъу хааlрна ватанпарвас инсан хьинне ацlа. Гъу гьаммаше чалышмишехьена ачухын ихтилет гьаъас, хивни, миллетни къайгъвее ахвас. Дора са кlыл’на гаф хивни къийнийни йигъыке гьааъас.
-Къийнийна Муслагъна хив мебна вобна. Гьихъа Муслагъ хаlбна хивний. Хивее ешемишоохьени инсанаршин сайыд хаlдыний. Хаlбна зарба хивыс тасарруфат дагъылмишхьайке хъоотlу. Хивни инсанарше сенбышика сауйн дамазлыгъбы, девлет темизда адкlынийн. Хаlббананбы иш дена авху. Манчика саджигее хивын джамаъаlтыд кыл’ба-кыл’ба кочмишоохьи гибгъыл. Шокlле ацlан, шахъад сувал’ заводбы, фабрикбы, нейид медын ишбы гьаъан ташкилатбы дешинбы. Инсанаршин доланаджагъ садджу кlолхозейнчений. Гьаlшде гьаарна джусва ворна чалышмишехьи. Гойне хьинне малкъара гьувааджый дагъам хъыхьа. Гьоlкуматни сураке фермераршис, хусулсу дамазлыгъ гьуваадженбышис кумаг дехьахъа гора, геллесинкъве малкъара масса гьуво. Муслагъни хивыхъаб кьаlра хъувхьесда гичl вобна. Мактаб утlумхьеме, гыргына кочмишхьесда. Манке хив темизба кьаlра хъувхьес. Къийна акьаlнани ва дагъамни хиваршее ешемишоохьени инсанаршис кумаг гьелесдимее гьокуlматыхъад джурайна программа вуккан. Дамазлыгъбы гьувадженбышис субсидиебы гьелес ыккан. Хиваршее аахвани джаванаршис хайбы аляъасдимее субсидиебы къайиккас ыккан. Манчиле савагьийда, сувабышил’ джаванршис иш джигабы аахъасдимее, гедж гьидяу, сабара медын проектбы ишилхъа адчес ыккан. Манбы дехьее, нишикеджад хайир ихьес деш. Хивара ахвас деш. Къийна хиваршее гьаlшубыне авху? Маъаlллимарый пенсионерар. Манбыб сабара вахтаке кочмишувхьесынбы. Муслагъни вая менни Сувал’ни хиваршин геледжагъ югда хъадыйнимее, къийна гыргыда зы агъмишауйн мисалабышди гьаlкее районни, республикайни, федерал къуллучхчершис хабар гьевлес вуккан. Дешхьеэ, хайир дешин. Са йицlни-къани сениле сувал’ни хиваршике садджу добы аахвас.
— Ыlса маъаlллим, шаква горушмишхьес вахт тlабалавъуйхъа гора, сагъра ихьена. Шинаб умудуква ешемишоохьи вобунбы. Дора санад умуд гьаъас, йишди мактаббышин, хиваршин геледжагъ югда ихьес. Абкlынийн джаванар савкlаласынбы. Хиваршейдын тасарруфатбы тезеданда ишлемишхьесынбы.
— Иншаалагь! Засыд йишди сувал’ни хиваршин къийхъыйн йигъ магьаlд къаджес ыккан
