ОIт’мишхьайн 2019-2020 хъаIдхъийн сен шигыртаршилхъа, телябабышилхъа, маъаIллимаршилхъа лап йыIкьда ва дагъамда хъады.  ХъаIдхъий быкырда охале къаъадчийн. Садджу йишди гьоIкуматыл’ джад деш, быкырни дюнйейл’ мана дагъамийвалла вухьа. Манчина сабабыб дюнйейл’ еймишивхьана коронавирусна чIырвалла вухьа. Манчин гыргын ташкилатбы паралиджаъы. Къийнаб умуд дешда, гьайин хъаIдхъийн сен гьаммашийни вахтал’ гидгъылыйлхъа  ва гьаммашини къайдайл’ дарсбы ыккыйлхъа.

Сентябрь цIеббыйна цвылийна ваз вобна. Мана эвчIумее мактаббише, колледжбише, институтбыше, университетбыше тезе хъаIдхъийн сен гийгъал. Ушахар мактаббишеехъа гьазирааъассе, деккяршис едяршис хаIдын харджийбы гьаъас гехьа. ГьаIшде, оIгийлийни Совет гьоIкуматни   кьаIрани хъаIдхъийкен,  идчуд аху деш.  Ши оIгее эйгьеннийки : « Мактаб ацIаалин хав водун». ГьаIшде гьийдни джаргеехъа мактабее ацIаал’ деш, алвер илгъечIу. Гыргын кар пылыква оIлчимишаъа. Йишда гаф мактабеехъа ушах гьазирауйкена вобна. Деккяршин, едяаршин вукIул’бы «ыкIкр» августеджад гийгъаланбы. Манбишда гьаарна чалышмишехьена джон ушах мерункъуни ушахыле нениджар карее далыйл’ гьидяссарас. АIсас ман « вукIул’ варрауйбы» шагьарбышеени мактаббише эйхьи. Хиваршедынбыд аIхрени вахтал’ далыйл’ ахва дешодунбы. Гивгъалас ши китаббишиле. Китттабы гьаIшде кьаIрад мактабее гьели деш. Манбы алищес гехьа. Са цIедни китабна кьиймат базарее 200-250 манат вобна. Инсанаршина гыргункъуна гудж манчилхъа хъавайле деш. Алидни сыныфбише 13-15 китаб алищес лазымехьи. Манчиле гъайре кьочIе( рюкзак), атласбы, дафтарбы, кьаламбы, рушкIабы ва медын мактабее ишлемишаъасын карбы алищес ыккан. Сыныфни регьбер маIъаллимыс пай гьевлес вуккан. Ман харджийбы пылыква гьагвее, кIыл’да хьебыд-ёкьыд аазырылхъа авайкьар. Сабара пылыс имкан дешди  деккяаршисый едяаршис джони ушахаршис йиссейн, ишлемишауйн китаббы алищес  гехьа. Гьаманчикеджаб мактабее ушахаршини аIреена кьоIбвалла гивийгъална. Ман китаббы масса гьелен алвер шаваджад ( не хъаIдхъийни министерствайн, не ман карбы ёхламишаъани ташкилатбише ва ил ах.) ёхламишаъа деш . Ненкъус нягьаIдый ыккан, гьамагьаIд ман алвер гьаъан.  Сабара йигъбына гьихъа зы базареехъа гирхьу. Мааъад кучеечад мактабын китаббыйи масса гьели. Манчини аIрее тезебыд йиссенбыд водый. Зы медни каран марахламишау. ХаIдданани мактабни китаббышин ксерокопиебы вод гьели. Ман гьиджо эйгьенне водун?! Санкъве шенсанкъуна заIгьмат масса гьооли. ЙаIъни, чапыке ГьоIкуматни стандартбишиква (тIалаббишиква) авторарше одкIун  къайиккыйн китаббы  иняъад ксерокопировать гьау, цIайни кьийматыс масса гьели. ДжитIада , заIгматджаб гьидявъу, тIалаббы ушахаршин гозет’ гьидяу , китаб одкIунийнкъус хабарджаб дена сабара «аIкIкел’нани» алверчерше чIакIын пылбы гьаъа. Няхъане илякка ыхьай прокуратура, полиция, хъаIдхъийн министерство, санэпиднадзор, ушахаршин, китаббишди  автораршин ихтиярбы гозетяъан ташкилатбы ацIадеш.Сентябрь цIеббыйна цвылийна ваз вобна. Мана эвчIумее мактаббише, колледжбише, институтбыше, университетбыше тезе хъаIдхъийн сен гийгъал. Ушахар мактаббишеехъа гьазирааъассе, деккяршис едяршис хаIдын харджийбы гьаъас гехьа. ГьаIшде, оIгийлийни Совет гьоIкуматни   кьаIрани хъаIдхъийкен,  идчуд аху деш.  Ши оIгее эйгьеннийки : « Мактаб ацIаалин хав водун». ГьаIшде гьийдни джаргеехъа мактабее ацIаал’ деш, алвер илгъечIу. Гыргын кар пылыква оIлчимишаъа. Йишда гаф мактабеехъа ушах гьазирауйкена вобна. Деккяршин, едяаршин вукIул’бы «ыкIкр» августеджад гийгъаланбы. Манбишда гьаарна чалышмишехьена джон ушах мерункъуни ушахыле нениджар карее далыйл’ гьидяссарас. АIсас ман « вукIул’ варрауйбы» шагьарбышеени мактаббише эйхьи. Хиваршедынбыд аIхрени вахтал’ далыйл’ ахва дешодунбы. Гивгъалас ши китаббишиле. Китттабы гьаIшде кьаIрад мактабее гьели деш. Манбы алищес гехьа. Са цIедни китабна кьиймат базарее 200-250 манат вобна. Инсанаршина гыргункъуна гудж манчилхъа хъавайле деш. Алидни сыныфбише 13-15 китаб алищес лазымехьи. Манчиле гъайре кьочIе( рюкзак), атласбы, дафтарбы, кьаламбы, рушкIабы ва медын мактабее ишлемишаъасын карбы алищес ыккан. Сыныфни регьбер маIъаллимыс пай гьевлес вуккан. Ман харджийбы пылыква гьагвее, кIыл’да хьебыд-ёкьыд аазырылхъа авайкьар. Сабара пылыс имкан дешди  деккяаршисый едяаршис джони ушахаршис йиссейн, ишлемишауйн китаббы алищес  гехьа. Гьаманчикеджаб мактабее ушахаршини аIреена кьоIбвалла гивийгъална. Ман китаббы масса гьелен алвер шаваджад ( не хъаIдхъийни министерствайн, не ман карбы ёхламишаъани ташкилатбише ва ил ах.) ёхламишаъа деш . Ненкъус нягьаIдый ыккан, гьамагьаIд ман алвер гьаъан.  Сабара йигъбына гьихъа зы базареехъа гирхьу. Мааъад кучеечад мактабын китаббыйи масса гьели. Манчини аIрее тезебыд йиссенбыд водый. Зы медни каран марахламишау. ХаIдданани мактабни китаббышин ксерокопиебы вод гьели. Ман гьиджо эйгьенне водун?! Санкъве шенсанкъуна заIгьмат масса гьооли. ЙаIъни, чапыке ГьоIкуматни стандартбишиква (тIалаббишиква) авторарше одкIун  къайиккыйн китаббы  иняъад ксерокопировать гьау, цIайни кьийматыс масса гьели. ДжитIада , заIгматджаб гьидявъу, тIалаббы ушахаршин гозет’ гьидяу , китаб одкIунийнкъус хабарджаб дена сабара «аIкIкел’нани» алверчерше чIакIын пылбы гьаъа. Няхъане илякка ыхьай прокуратура, полиция, хъаIдхъийн министерство, санэпиднадзор, ушахаршин, китаббишди  автораршин ихтиярбы гозетяъан ташкилатбы ацIадеш.КьоIдъэсда дагъамийвалла ушахаршини мактабни палтарыква багълыба вобна. ХъаIдхъийни  министерствайни мислягьаIтука хаIдданан мактаббы са акрани ушахаршини палтарылхъа илгъечIу.  Йишди  къавджейка, мана гееб къулайкана мислягьаIтоб. Няъас увгье, акарани палтарын ушахар сана-санкъуке джурааъа деш, сана-санкъус наш хъаъа деш. Манчина метлеб вобна гыргынкъуке ман алищес аIхий. Гьел’бедти, манчина кьийматыб « хылек оотана» вухьес вуккан деш. Анджах гыргын терсинада гидгъыл. Мактабни шигыртын палтар, цымайнийий истагъни бохчейле гыранда вод гийар. Кьийна мактабнийий шигыртаршини аIрее арачер (посредникар) турамишивхьа. Ушахар маджбыраъанбы мактабын палтар джоке алищес. Гьихъа-гьихъа пылбы саъа. Масалан МагьаIчкалайни , мактабын № идёкIанас,  са мактабе ушахаршике п увгьойн: «Шос быкырын кьат мактабни палтарын 1500 манатыс гьелес. Мани къатеехъа гядакIванбы: кастюм, хаIлет'( гурт), желеткIа, галстук ва патикIабы» . ХъооI-хъооI 2600 манатыс са бадайий (шалварий) са хаIлет’ (гурт) гьуво. ЖелеткIад хъийгъа гьелесва увгьо. ГьаIмагьабна джаб вазият медни мактаббише ва медни шагьарбише вобна. Ушахар эн кIиваIн джамаъаIтын кьат водун. Манбишын ихтиярбы гозетяъассе, ши манбышиле оогъад пылбы гьаъа. Гьар декий  ед’ чалышмишоохьенбы джони ушахын югун гозетяъас, анджах манчиква мебынбише джон « хылеббы къуIмааъа».НягьаIдый къийна Бабаюртни районеедын цIаIхбышин мактаббы тезе хъаIдхъийни 2020-2021  сенийс гьазирда, шас манчини гьаIкIеена хабар Теземуслагъни йыIкьнекни мактабни завуче Сафар маъаIллимейий  Калел’ни йыIкьнекни мактабни завуче Тагьир маъаIллиме гьувы. Мани мактаббышин директорар Фергьад маъаIллимый АIлий маъаIллим гьаIшде мактаббы гьазирауйка занытIба вобунбы, манчихъа гора ши манбы инджикавъу деш.Теземуслагъни мактабни завуче Сафар Наврузове  няIгьадый джон мактаб гьазирхьа тезе хъаIдхъийни сенийс гьайна хабар гьувы:«ОIт’мышхьайн сен шалхъад, гыргынбышилхъа хьинне, дагъамда хъады. ХъаIбхъийна программа чини къайдаййл’ алагьаъас ваIвхы деш.  Манчина багьна хъигъоочIеда чIырвалла « Коронавирус» вухьа. Мактаб дистанционный хъаIдхъийлхъа илгъечIу. МаъаIллимарше ушахаршис дарсбы телефрнбышеенче, компьютербышенче ыккы. Дагъамивал’бышихъа ил’дяакы, маъаIллимарше джона иш вааIхани къайдайл’ вуккына. Манчихъа гора, югын екунбы ыхьа деш. Гьайни сенийни хъаIдхъийни сенис Теземусагъын мактаб гьазирда водун 90 %.  Мактабын сыныфбышин гозера, коридор, маIгьалла абрелхъа  ширбышиква , кираджбышиква хъаыйнбы.  Гьайни сен къеккан (выпускной) сыныф йишди мактабыхъад ыхьа деш.  Гыргыба 80 агъалан шигыртарше  мактабее гьайни сен хъаIдхъаIс. Гьайни сен 1 сыныфеехъа 12-13 тезеба хъаIдхъаIс хъавалес.  Китаббы мактабее водунбы , анджах етыгъда тезеда хъадыйн китаббы дешинбы. Йишда кесетийвалла едIни мизени китаббышикена вобна.  Ед’ни мизелин  ва адабиятын  дарсбышилхъа гьайни сен ДР-ни хъаIдхъийни ва ыIлимни минитерствайни сураке хаIдын назарат ва тIабалбы ихьес. Ман дарсбы аIсас дарсбы хьинне илгъечIес. Манчини гьаIкее онлайни режиме илгъечIуйни  августни  маъаIллимаршини иджласее увгьы.Манчиле гъайре, гьайни сен хаIбна фыкыр чIирываликва багълыба яратмишивхьайни вазиятылхъа гьевлес. Гьайни сен дарсбы аIдатыква 1 сентябрыл’ гигъалас. Садибна мактабна линейква вухьес. 
Анджах аIгьтият гувааджесдимее ва къорамишивхьесдимеега коронавирусыке мIагькамын аIгьтиятбы къаджес. Масалан, ушахар, маъаллимар маскIабышее вухьес, Йигъыс ушахаршин, маъаллимаршин хылеббы, истолбы, аккабышин ручкабы , сыныфбы , гьаджатбы, кIухня дизинфицировать гьаъас. Манчиле гъайре, йигъыс ушахаршини , маъаIллимаршини джанана гьаIл дохтурее ёхламишааъас; сменабы бадалехьенкъаI, ушахар саджигеехъа савалес гьавассарас деш; гьар сыныф са гозее гюъарас, йаIъни  гыргын дарсбы са сыныфни гозее, гьар сыныфынбы илгъечIес.  
Манчис ши гьазироохьи вобунбы. Инам гьаъас ыкканан, гьайни сенийн хъаIдхъий къайдайква алгъагьас…..»Хъийгъа  гьамани джаб месалайквана гаф ши  Калел’ни мактабни завучиква ГIагьир Джанаевыква гьавъу. Манкъвее шас гьайин маIълумат гьуво:« …Калелин йыIкьнекин мактаб тезе 2020 сенийни хъаIдхъийни  сенис гьазирда водун. Дарсбы мактабее 1 сенябырыке гигъалас . Мактабыс быкырын гьар сен гьаъан ремонт гьаъыйн. Гыргын кар абрелхъа адчийн. Китаббы еттыгъда водунбы. Мани карее шахъаб дагъамийвалла дешда. Гьел’бедти, Санэпиднадзорын тIабалюы ши диххъатыква гьуваджесынбы. ХъаIдхъийква барабарба , йишда метлеб вобна ушахаршина маъаIллимаршина джанана сагъвалла гозетявъуй. Санахьа   матабни директоре, зы — завучее, вожатее августни маъаIллимаршини иджласее иштырак гьаъы. Ман онлайн режиме илгъечIу. ДжитIада, мааъад хаIдда хъаIдхъийни программайква, чIирываликва багълыданан суаллбы иляккы. Шинаб чалышмишивхьесынбы манн тIабалбы гозетяъас.Шаца шахъад къеккан 11 сыныф ыхьа деш. (сыныфеенчен 8 ушах къайиккы. Манбышике гьаIшде 10 сыныфеехъа мактабеехъа 5 ушах хъалес. Шени хьебынкъуна са хъаIдхъас колледжехъа икечIу.  Гьайни сен мактабее 92 шигыртее хъаIдхъас. 1 сыныфеехъа ши йицIыссад ушах гозетяъа водун. ИншеАллагь, вазият юг хъувхьесда. Гьайин хъаIдхъийн сен  ацIаал’, хъаIдхъийс, тербие алеетIас раIгьатын ыхьес…»«Нур» кIазетни редакциейн Мактабни маъаIллимаршис, ушахаршис угъадыкван хъаIдхъийн сен, югун гьаIракатбы аIрзуламишаъа!