Кьурбан Омаханов
Темрез АIлиев
Гьар инсаныкIле, гьар миллетикIле джон таарых ацIахьес ыккан. Таарыхыхъад джагваран, кIарын варакьбы эйхьи. Ман манчис ацIахьес ыккан, няъас увгьее геледжагъыл’ саIгьвбы хъидийккасдимее.
Таарых миллетин гьаъа ва ман ааIлимарше, таарыхчерше ойкIан. ГьаарынбышикIле джон кьаIгьраманар, игитер, динэгьлер ваацIавхьес вуккан.
Къийна йишда макьаале са динэгьлий ааIлимни гьаIкIеена ва манкъус исламни динни гьаIкIеедын вирд, ацIаал’ гьувойни ааIлимаршини гьаIкIеена вухьес. Манкъун до Малла ГьаIсанаIлий-гьаIджий водун. Гьайни сен мани динэгьлийс 115 сен быкырехьи.
Малла ГьаIсанаIлий-гьаIджий 1872-ъэсди сен ЦIаIхни хивее едике ыхьа. 1886-ъэсди сен, йицIекьвани ешее АIранеехъа Лекитни хивеехъа кочмишхьа. Маъаб юрд абчы. ( ГьаIшде Лекитна хив Азербайджан Республикайни Къахни районе вобна.) Лекитна хив доюкани динэгьлершина, ааIлимаршина хив оIгийлиб гьаIшдеб гьыIсабоохьи. Мани хивее чIакIын софершин зияратбы водунбы. Мааъаб ешемишоохьени динэгьлий ааIлимарше накьшубанд тарикьатын вирд еймишау. Манбыше джамаъаIтыс мани тарикьатыл’ ваIъазбы гьуво. Лекитни хивее ЦIаIхни хивеенче кочмишебхьайн йицIыхьебер ааIлим динэгьлер бастуравъу вобунбы. КIыл’валикеджар ГьаIсанаIлий Исламни динилхъа йикIеенче аIшкьнана ушах ыхьа. ЦIеддыйн Исламни динни гьаIкIеедын ацIаал’ манкъвее накьшубанд тарикьатни Шейхыке ГьаIджи-Джебреил’-Мирзайке, ГьаIджи– СултIанни духайке алеетIу. Мани девурее ГьаIджи -Джебреил’- Мирзайка саджигее Лекитни хивее Исламни динни гьаIкIеедын ацIаал’, вирд чIакIни ааIлимарше: 1891 (1308) ГъазимаIгьаммад-эфендее, ГьаIджи –Якьуб-эфендийни дихее, 1892 (1309) Малла СултIанее, ГьаIджи-ГьуIсейн- эфендийни дихее, 1918 (1336) ГьаIджи-Усман-эфендее, Гьаджи–ГьаIзрат-эфендийни дихее, 1933 (1352) ГьаIджи-АIбдураIгьманее, Джебраил’ни дихее гьуво. Къийна ГьаIджи–АIбдураIгьманна дих АIбдулла Лекитни хивее ешемишехьи ворна. Манкъухъабыб кьоIйре дихый са иш вобунбы.
Лекитни хивее ЦIаIхни медресе хъаIдхъийн сохдабы, хъийгъа ааIлимаршини дараджайлхъа гьибхьырыйнбы бастуравъу вобунбы. Манбышди аIрее: 1778 (1192) ГьаIджи–Вели, 1787(1202) ГьаIджи-Рамазан, ЫIсмыъыlл’на дих, 1858 (1275) ГьаIджи–Якьуб эфенди, Рамазан эфендийна дих, Гьаджи-ГьуIсейн эфенди, ГьаIджи–Якьуб эфендийна дих, Магьмуд эфенди, АIбдуллагь эфендийна дих, АIбдул-Вагьаб эфенди, ЫIсмыъыlл’на дих, Малла Раджаб.
КъаючIадъэсди сенее Малла ГьаIсанаIлий-гьаIджее хьодъэсда джуни гарданана Исламни динна фарз быкыраъу – ГьаIдж къил’мишавъу. Махъа гьаркIынийнкъаI, чIиры хъыхьа. ГьаIджиле хаахъа хъарыйле хъийгъа, раIгьматыххъа аркIын. Мана ЦIаIхни хивни някьвбышил’ бастурау.
Аллагьна раIгьым, Пейгъанбар МуIгьаммадна (с.а.в.) баракат, йишди баба-дидершина гьалалыйвалла шале камдёохьена! Аамин!
