Гьайни 2023 сен доюкани, аварбышди, Дагъыстанни, Россияйни , Дюнйейни шааирыс 100 сен быкырхьа. Манкъвее джуле хъийгъа, адабиятни гьаваскараршис хаIбна мирас гьабсыр. 2023 сен йишди гьоIкуматыл’, республике манкъус къадсырыйн адабиятын маджлисбы , ыIлимын конференциебы, ушахаршин конкурсбы ва медын манкъуни ыIмыреква алаакьыйн йигъынджагъбы илгъечIы.

Гьамзатов Расул Гьамзатна дих 2023 сенни сентябрьни 8-чил’ едике Дагъыстанее, ЦIадайни хивее шааир Гьамзатни хизанее едике ыхьа. Манкъуни едее хааъад хизанын ешайиш, баракат , лампайн иших, бухарайн цIа гьуваджы.
Расулее Аранийни мактабе хъаIдхъы, гойне педагожи училище 1939 сен таамау. Манчиле хъийгъа мактабее дагъайдни сыныфбышда мааъаIллимна ишлемишхьа. ХаIбна Ватанна даIвъий гибгъылмее, манкъвее санаъаIт бадалауйн. Мана журналистна радиое ва кIазете ишлемишехьи гиргъыл’ .
Адабиятылхъан аIшкь ушахийвалее ачмышхьа. Мана йаIхъ джуни деккее Гьамзатее гьаагу. 9 сеннанкъаI Расулее цIеббыйна шечI обкIун. Мана мактабни, маъаIллимаршини ва ушахаршини гьаIкIеена вухьа. 13 ешее цIеббыйна шечI кIазете «Большевик гор» чапавъу. ЦIеддыйн шечIбы джун Расулее деккини псевдонимыква – ЦIадаса, гьели ыхьа. Гойне мебынбышди Р дойиле.
1943 сен аварбышди мизел’ одкIунийн манкъун шечIбышин китаб чапыке хъигъечIу. ХаIдданан маадын шечIбы даIвъийни гьаIкIеедынбы ыхьа.
ХаIбна Ватанна даIвъий таамувхьайле хъийгъа , 1945 сен Расул МаскIавхъа Адабиятни институтеехъа хъаIдхъас аркIын. 1950 сен ман институт таамаъа ва са сениле хъийгъа мана Дагъыстанни язычершини Союзна садрына сечмишау. Джун нафас гьелесдимее мана мани къуллухыл’ ишлемишхьа.

Джуни ыIмырее Расул Гьамзатове хусулсы асарбышикван 25 китаб къайиккы. Мана гьам тарджумачий ыхьа. Аварбышди мизелхъа доюквани классикаршин асарбы сакIалау. Манкъун китаббы миллйонни тиражыква чапыке къайиккы. ХаIдданан китаббы урусни ва сабара дюнйейни мизяаршилхъа сакIалау. Манкъуни шечIбышилхъа кIырыгяххъас чIакIын утагъбы инсанаршиква гяйцIы ыхьа. Расул Гьамзатове джуни ыIмрее шааирын гьаракатбы гьагва хаIдда хаариджий оIлкабышил’ ыхьа. Манкъвее няа ыхьее чыхышаъанкъаI, цIеддыйн фыкырбы Дагъыстанни гьаIкIеедынбы ыхьа. Манкъвее джуна Ватан гьаммаше уфтанни сураке гьаагу.
Доюкани композиторарше манкъуни шечIбышис макьамбы одкIун ва баджарагъуквани артистарше маIънийбы гьекIу. Манкъуни шечIын «Журавли» хаIббананбышди йикIее джига авхъу. Мана архабышди кIын’-маIънийлхъа сабкIыл. ДюнйейкIле Дагъыстан, мааъаб ешемишебаххьен инсанар, манбышда игитийвалла, хасиятбы, уфтаныйвалла, мигьман ыккийкыний Расул Гьамзатовни китабеенче «Йизын Дагъыстан» («Мой Дагестан») ацIахьа.
Расул Гьамзатовни гьаIкIеедын макьаалебы джурабаджур адабиятни журналбышее, кIазетбышее хъигъечIу. Манкъуни асарбышиква ва ыIмреква багълыданан кандидатын, докторын диссертациебы мудафия гьау. Театырбыше манкъуни асарбышиква къурмишауйн тамашебы гьагва .
Расуле хаIббанани Дагъыстанни джегьил’ шааираршин, прозаикаршин, драматургаршин, адабиятни танкьитчершин публицистаршин баджарагъбы акьвалхъа ашкараы.
Гьел’бедти , гьоIкуматыныб манкъуни заIгьматыс ахтына кьиймат гьувы. Манкъус орденбы , медальбы, мукафатбы , пайбы гьувы. Мана хьулехьее депутатна сечмишау . МаскIав илгъечIени КПСС-ни иджласбышда эл’чий ыхьа. Манкъуни шааирни баджарагъбышис кьиймат хаариджий оIлкабыше гьувы ва премиябышис лайикьау.
РФ-ни Президенте Владимир Путине Расул Гьамзатовыс джуни сагъвалее ГьоIкуматын хаIдын награда – орден Святого апостола Андрея Первозванного гьувы. ГьаIшде шааирын гьаIйкалбы Дагъыстане, МаскIав ва медни шагьарбышее гиххьы водунбы. Манкъун до мактаббышис, кучебышис ва медни ташкилатбышис гьувы. Расул Гьамзатовни дойилин фонд республике ишлемишехьи водун.
2003-ъэсди сенни ноябрьни 3-чил’ Раул Гьамзатове нафас гьувы, гьаIкIени дюнйейхъа аркIын.
Гьар сен сентябрьни 7-10 йигъбышил’ йишди республике Расул Гьамзатовни творчествайс къадсырыйн Йигъбы «Джагваран дурнабы» («Белые журавли») илгъечIи. Манке республикеехъа Россиейни субъекттбышиле, хаариджий оIлкабышиле шааирар, язычер, достар абайли. Республикайни марказее Расулыс къабсырна маджлис илгъоочIи. Абыйн мигьманар, республикайн чIакIын къуллухчера Расулни нюкьнелхъа, гьаIйкалылхъа тIетI’бы гиххьес гьавайкIан. Шааирни хаахъа-музеехъа сабайли ва мана йикIел’хъаляъа. «Джагваран дурнабышди» йигъбышил’ абыйн мигьманар шааир едике ыхьайни ва ешемишхьайни джигабышеехъа гьавайкIан. АIсас манбышда сафарий Гунибхъа, Хунзаххъа, ЦIадеехъа , Дербентхъа воохьи. Мааъаб абыйн мигьманар адабиятни гьаваскараршиква горушмишоохьи. Расул Гьамзатовни творчествайка багълыданан маджлисбы алгъайгьи. Шааирын джун шечIбы хъаIдаххъа ва джус кьадсырыйн шечIбы хъаIдаххъа.
Гьайни сен Р. Гьамзатовыс 100 сенийн юбилей ыхьайхъа гора, «Джагварани дурнабышин» йигъбы гьалед гуджнада илгъечIу.
Сентябрьни 6-чил’ быкырын йигъна къирагъыле вуIххъан мигьманар къаршламишавъу. Сентябрьни 7-чил’ мичIедийке Театр поэзиейни утагъее РФ-ни язычершини Союзын секретариат сады, хъийгъа Р.Гьамзатовни дойил’ни Миллетни китабхане Круглый стол илгъевчIу . Манчиле хъийгъа , абыйни мигьманарше ГТРК «Дагъыстанни» журналистаршис интервьюбы гьувы. Гьаманиджаб йигъыл’ манбы ДР-ни Адабиятни музейехъа гьабкIын. Мани йигъыл’ эхьал’ Театр поэзиейни утагъее россиейни поэзиейна маджлис вухьа.
8 сентябрыл’ Расул Гьамзатовни нюкьнелхъа тIетI’бы гиххьес вуIххъас.Мааъад творческий митинг илгъечIу. Гойне манче хъавалесынбы Ленинский Комсомолни дойил’ни паркеехъа. Мааъад эскерни гьаIйкалысанее Р. Гьамзатовыс къабсырна маджлис илгъевчIес.Хъийгъа республикайни театырбышее, китабханабышее, музейбышее, аали мактаббышее ва медни майдамбышее шааирни ыIмрес ва джуни поэзиейс къадсырыйн маджлисбы, конференциебы илгъечIес. Мани майдамбышее абыйни мигьманарше, республикайни шааирарше, язычерше, джегьил шааирарше джон шечIбы хъаIдхъаIс ва Расул Гьамзатовни гьаIкIеедын чыхышбы гьаъас.
9 сентябрыл’ язычершин делегацие йигъынджагъбы алгъагьас Хунзаххъа вуIххъас. Мани йигъыл’ МаIгьчкъалее, миллетбышди театырбышее Р.Гьамзатовыс къадсырыйн концертбы илгъечIес, документальный кинобы гьагвас, театырни артистарше тамашебышис спектакльбы гьагвас.
Сентябрьни 10-чил’ Расулни 100 сенийс къадсырыйн « Джагварани дурнабышин Йигъбы» таамхьесынбы. Мани йигъыл’ абыйн мигьманар джони регионбышеехъа ёласалмишааъас.
Расул Гьамзатовын шечIбы цIаIхбышди шааирарше джони едини мизелхъа сакIалау. Манчиле гъайре, йишди шааирарше манкъухъа джон шечIбы къурмишаы. Манчин сабарабы ши дагъайд гьели:

Расул Гьамзатовус

Ишбы хаIдда вод усулун`;
Делесба Гыл`мецIыс ЦIада.
«Нур» кIазетее шечIбы Расулун,
ЦIаIхни мизел`, гидхьу сада.

Захъа чилхъа хаIбна гьуIрмаIт,
Сааки йиджбы йикIеке ацIа.
Гьар кал`майле эйхьe мат,
Гьар кал`майле йикIеъад цIа.

Яраб вахт хъивхьеени четин,
Делес хъувхьа аIкьаIнанбы.
Хыл` гьийхьар деш гьодкий летти,
Инсанар – ахтын хаIнебы.

Йокьулле хатI – хаIбна фыкыр,
Мол`ни хатIее сааки дюнйе.
Гьарни суралхъа ыIгьийкыр,
ГицIитхьуйн сува, чIийе.

«Сувалы» поэмайн хатI
ХъаIдхъий летти, деш тохехье.
Хьулеле дюзидане гьарын къат,
Ешайишин оза хъаъас хъехье.

АIмаIл`, оюн яваш гьаъы,
НягьаIкьыIнкъус гьоолe деш йаIхъ.
МуIгьуIббаIт оIгеехъа хъаъы,
Джегьилер аIл`гьааI шаIхъаI-шаIхъ.

Хьулед са йугун эхтилет,
Деккил’ алла эйгье вуджее.
Едина воб хаIбна гьуIрмаIт,
Гьамбазыр айгьe деш гуджее.

Са ааIлам «Йизын Дагъыстан»,
Аазырни мизел` хъигъичIу.
Кал`майна, мaIънаана устад,
Гьар инсанни йикIеeхъа кIичIу.

«Хиросим колоколын» сес
Гьихьар гьаъы дюнйейлхъа.
Шавааний бес манва эгьес,
Джуле гьийд, джуле хъийгъа?

Харабдяъы аххъы джарга,
Чуй аIлгьааIс хаIйбышееъаб.
Къалебчы воб хаIбна джига,
Дурнабышди къатарееъаб.

АIбдыраIгьим ДАДАШЕВ

Табрик` Вас, Расул Гьамзатов

Дагьыстанни миллетбышда хааIрна шааир,
Хылеъад китабука, кьаламука гъу.
ХъаIдхъийка, ыIлимыка, гьам ацIаалика,
Шааираршини арайлин ярашугъод гъу.

Сувабышди тIетI`бышика, шадни йикI`бышика,
МичIеeр сугъоцу йишон эйхьи чика,
ГьекIвани шитI`яаршика, гьам бул`булершика,
Иляккы фыкыреенче шад эйхье вор гъу.

Мол`цIал` сен ыхьа, шадвалла вухьа,
Табрик` саламука безенмиш ыхьа,
Гыргын инсанар вале шад вухьа,
Мер хаIдда сенбына ешемишхьена гъу.

МаIгьаIчкъалеe водон вахъад хаIдын до,
Расул Гьамзатовва театреe тамашебы,
Дюнйейлхъа игьечIийн хаIдда китаббы,
Манчинар одкIунна ыIлимдарор гъу.

Югни анcамбылбишка маIънийбы гьелен,
Гармонун, тIампIырын хошун сес хьелен,
МикIрофон залбышеe, гьам гьавабышеe,
Даимра югра, шадра къедже гъу…

Сафар АIБДУЛЛАЕВ

 

Расул баба

Дагъыстаныс лайикьна дих гъу ыхьа,
Вака барабарна мерна тай дехьа.
Гыргыни дюнйейл` джар гъу ацIа ыхьа,
Гъу йишда хаIне вор, ай Расул баба!

Дагъамни вахталир гьамбаз Ватанна,
Шааир ыхьа гьар вахтал` оIртаIх дердена.
Къаебы хъоданбы, сува маттоохье,
Мыса джаб девхьена сува дердена.

Лигеeдын къырышбы – ишина заIгьмаIт.
ГьаIшде мее гьавъуна бар воб заIгьмаIтна.
Акьвеедын къырышбы – элина гьыIрмаIт,
Югвалла гьавъийни элис заIгьмаIтна.

Дагъыстаныс лайикьна дих гъу ыхьа,
Вака барабарна мерна тай дехьа.
Гыргыни дюнйейл` джаб гьыIрмаIтыб вухьа,
Гъу йишда хаIне вор, ай Расул баба!

АIбдыраIгьмаIн ЫIМАРОВ