Согют (Хьойик) Дагъыстанни Рутул районеена хив вобна. Мана ХаIбни Кавказни сувабышди зинджирни къузайл’ни этякыл’ гивхьу вобна. Согютна хив ЦаIхни администрациехъа гёохьана хив вобна. Хив гьийгъанче кьоIни дамани – Къоейнийий (Каяна) Самурни гIалее, солни сурал’ вобна. Хивни гьийд манбы илекка. Хив гунайни сурал’ вобна. Хивни далыйл’ чIалагыквана сува вобна. Мааъаб манбышда Муслагъни хивыквана сергьат илгъоочIи. Магърибни сурале манбышда сергьат Мишлешни хивни администрациейква илгъоочIи. Машрыкьни сурал’ манбы ЦIаIхни хивыка къоншибы вобунбы. Хивни гьийд, Самур дамайни шени сурак’ аликкыйн чIалаг водун. Мааъад кIуняхын, кьабахын, воIххан тымарбы водунбы. Хивни сурал’ аIраIрын, чIовун йивар аляйли.
Дагъыстан Республикайни марказеенче, МаIгьачкаленче махъа 330 км, районни марказенче Рутылгъанче – 28 км, ЦIаIхеенче 3км поштини йаIххъын водун. Хивыхъад кьоIдле до водун: цIаIхни мизел’ манчикIле Хьойик’ эйгьи, урусни мизел’ Согют эйгьи.
Хьойикни джамаъаIтыныд исламни диныс ыIбадат гьаъа. Совет гьIкумат хъалессе гьихъа, мани хивее чIакIын динэгьлера вухьа. Хъийгъа манбышин някьвбы зияратбышилхъа садкIыл. Хивыхъаб джона манзик, джона имам ыхьа. Гойне Советни девырее исламын дин еймишаъасда имкан вухьа деш. Манчихъа гора, гыргыни цIаIхни дерайл’ни хиваршеедын хьинне, манбыб динике аIкьана хъувхьа. Манзик багъламишавъуна. Кубара гьаъан инсанар сейракувхьайнбы.
АIл’гьамдуллягь, гьаIшде мани сардан вазият нимеехье юг хъувхьа. ГьаIшде хивееъаб 12 хизан вобна ешемишоохьи. Тезеда аляъан хайбыд водунбы. 1995-ъэсди сен хивын джамаъаIт мислягьаIтеехъа хъады, йиссейна хивна манзик тезелемишааъас. Эгьес эйхьи, манзик тезелемишаааъа кIаджарбышиле гибгъыл. Гойне баругбы тезелемишаъы, акка-къул’, джил’, хъурк’, чардах хъаъы. Манчисын харджийбы хивни джамаъаIтын саъы. Манчиле гъайре, манзикеехъан хали-халчебы, паласбы, кьаIл’тIбы, душагбы, лампабы, къаб-къашукь ва медын худхурыш карбы джамаъаIтын ады. Гьел’бедти , манзик тезелемишаъасдиме ва манчисда муралий аляаъасдиме хаIдын пылбы лазымхьа. Манке хивни джамаъаIтын, аIсас джегьилерше ман ишбы гьаъасдимее хивын фонд ачмишаъы. Мани фондына метлеб вухьана – хивни аIреедын ишбы гьаъасын пылбы саъый. ГьаIкIедад манчини кумагыква хаIдда ишбы хивее къадже: зиярат абрелхъа адчы, горханабы сеткIайква гьаIррамеехъа алеетIу. Гьаъан хайирхагь ишбы къаджемее, Россияйни регионбышил’, шагьарбышее, Азербайджан ешемишоохьени хьойикбышед фондеехъа пылбы кечирмишаъа гибгъыл. Гьаарункъвее джуни кьул’пеенче гехьан пыл гьувы. Садакьайхъад хаIдын — кIылин эйхьен дешки.
Манзикис йивана чардах уIвхасын багълыданан пылыкван кумаг ДР-ни джамаъаIтни сиясатни ва динни ишбышди министерствайн гьувы. Министрылхъа кумаг гьеххъани хааишиква «НУР» кIазетеени джамаъаIтчершини советын уIзвубы хъигъебчIу.
Мана чардах уIвхийле хъийгъа, Бабаев Айдын Керамна дих манзикыс муралий аляаъасди мислягьаIтыква джамаъаIтеехъа хъигъечIу. ЦIеддыйн взнос манчина иш гивгъаласын, эле вуджее гьаъы. Манчиле гъайре, манкъвее джус джуваб гьувы, муралий аляаъанкъаI джааъар гьам устад хьинне, гьамыр фегьле хьинне ишлемишхьес. Гьел’бедти, мана иш гибгъылмее хивын джамаъаIт манкъуква ишлемишехьи гидгъыл. Муралий аляаъасын материал алищесын пыл хивни фонденче къайиккы. Мед ши эйгьен, йыIкьын юк джулхъа Айдын чоджее алеетIу. Джун гыргын хаадын ишбы къаледчу, мана вазбына Хойикни хивеехъа кочмишхьа. Мааъар хивни имамыква, устадыква Мустафа Бабаевыква ишлемишхьа. Хивни джамаъаIтыныб манбышис фегьляалла гьавъу.
ДжамаъаIт кIыл’да-кIылда кубаршис гьавайкIан гибгъыл. Муралийсда кьубба манбыше Дербенд гьазиравъу. Дербендни Исамуддин гьаIджее манбышис устад гьувы. Манчисын ювабы гьазираъы хивеехъа хъады. Муралий алявъуйле хъийгъа , Айдын чоджейий Мустафа чоджее кьубба гьибхыр, муралийле оохъа гивхьу. Гьайни аIхреени уIл’джумее, эгьес эйхьи, аIхреедын ишбы гьаъы: муралийс джагваран ийкIынийн сувагъ (кораед) Юсуф Бабаеве гьаъы ва манзикыс, муралийс кIатлена, джагварна мавудж гьоолен лампышкIабы гиххьы. Шас мани манзик алявъуйни ишбышикен маIълумат Хьойикни хивни имаме Мустафа Бабаеве гьувы.
Ши мед эйгьен, ши дойин-дойин эйгьи деш, ненкъвее нимееган кумагый ва нягьаIдый ман гьувы. АллагьыкIле гыргынкъун заIгьматбы, гьувойн садакьабы къеджи водунбы. Манзик Аллагьын хав водун. ЙикIеенче гьувойн кумаг, сувааб дена ахвас деш. АIсас кар ман водун. ЗаIгьматбы, кумагбы гьаыйни инсанаршини кисайс барака гьевлена. Манзикее кубар гьаъанбышин, диныс ыIбадат гьаъас абайленбышин сай кьат-кьатна хаIдъъихьен.
Умудааъана, гьайни дёлесийвале мани манзике хаIбна маджлис -мавлид вухьес. Аамин, я Аллагь!