1844 сен 180 сенна гьихъа, Даниял-беге Илисуйни хаIдни манзике Имам Шамилин тераф аххъасын кIын’ гьуво. Илисуйни гьуIкумдаре няъасый маIгьдын гьаракат гьау, гьаIшде манчис джаваб хъувой дагъамда вод. Амма Даниял-беге манчини гьаIкIее гьиняъаIд увгьо: «Манке йизди хатрек’ яманба хъоотIу, зы аIдатый сувахъанны хьинне гьихъан аддым гьау. ЙыIкьалхъана йаIхъ авху дешдий».
Урусни таарыхграфиее султIанын Шамил’ни сураххъа илгъечIуй хиянатыс гьыIсабаъа. Анджах манчиле гьихъани гьаадисабышилхъа иляакее, мебна вазият ашкароохьи. Увгьойбышика, султIан имам Шамил’ни сураххъа сиятыква алаакьани сабаббышихъа гора илгъечIу. 1830-1832 сенбышее Джарни усйанбышин оIги ыIхыйле хъийгъа, урусни паччагьни правительствайн къонши илисуйни султIанын ихтиярбы кIыл’хъаъа гидгъыл. АаIлим И. Петрушевскийни джуваббышихъа гора, «Даниял-бег’ кIыл’на гьуIкумдар хьиннер гьарсылийир гьаIшде правительствайс къорхулыда ыхьа». Кавказыл’ни урусни паччагьни кумагчерше маIгьыд гыIсабыъыки, манзике кIын’ гьувойнчиле хъийгъа Даниял-бег’ вурушбушди санчееджар гъамхьее, манке манкъуни къошинейхъа гьихъийаллани хиваршин джаIмаъатбы аликкас.
Даниял-бег’ имам Шамил’ни сураххъа илгъечIуйни сабара йигъбышиле хъийгъа, урусна генерал Шварце Илисуйни султIанствайлхъан гуджнакан гьаракат гьау. Манкъуна къошин аазырбышиквани эскераршиква ибаратба вухьа. Манчиле гъайре манбышди хыле йицIынчилхъа авадкьурийн топ-къалахбы ыхьа.
Душманни маIгьдыни гьуIдж-умылхъа таб гьаъас даIвхы, Даниял-бегин эскерар джон джигабы гьадсарас ва султIаныр джуни Илисуейни резиденциейхъа гьиху дюгул’хьес маджбырхьа. Манкъуни хъигьна хъооIни генерал Шварцни къошинбыше Къахна хив авхъу. Амма ярахыкана, одхьунийкана кеситийвалла вухьайхъа гора, манкъухъаб гьихъа аIл’гьаасда имкан вухьа деш. Манчини алла манкъве кумагчершина са Тезе Закаталайни къалэйхъа къахову ва быIссаъат лазымын юк хъадыйнчини гьаIкIеена амыр гуво. Вудж паччагьна генерал къошиныква Къахее еррашмышхьа.
Гьамани вахтал’ джаб генерал Шварцылхъа имам Шамил’ни Башир-беге ва шейх Джамалутдине хаIбвалла гьааъан мюридар МуIхахни дерайл’ни КIуссурни хивейхъа гьибхьырийна хабар хъабы. Манбышди фыкрее урусни къошинбыше авхъуйни Беляканылхъа гьуIджум гьавъуй вухьа.
Джуни вазиятна дагъамийвалла ва чIакIынбышикван алаакьабы дехьай назара алятIу, генерал Шварце джуледалхъани гьаракатылхъа гиргъыл. МанкъукIле ман къорхулыда ыхьай ацIаний. Генерале пиядабышикванни батальонбышди санчилхъа МухаIхни дерайлхъа йаIхъ авхъуй ва Башир-бег’нийий шейх Джамалутдинни мюридаршин оIги ыIхый тарпирмишау. Вудж мыцIа Къахэй аху.
Умуднан хабарбы хъадыме, джука ахуйни къошинбышика сана Шварц аIсасни – Даниял-бег’ ва манкъун терафдарар таIъбы гьааъасди месалайлхъа илгъечIу. Мани макьсадука мана Къахейнче Илисуйлхъа аттамишхьа. Генерале сечмишавъуна йаIхъ геб къорхулы йаIхъ вухьа. Амма манкъве хъобкуна йаIхъ сечмишавъий вухьай хъийгъийни гаадисабыше субутаийн. Даниял-бег’ни терафдарарше мудафиейна тактика авхъу. Ман манбышин хаIдын саIгьв ыхьа. Манбыше гьуIджум гьааъасди джигее, гьиджоомы гозетяъа ыхьа.
Илусулыбыше къалайни баругбышди цIобалилхъа ва сувабышилхъа далбы хъидзыр. Манбыше маIгьаб фыкыр гьавъуки, душманыхъаб къалайн баругбы дагъылмышааъасда гудж дешда ва сувал’ вурушмишмоохьен къулай дешин. Дагъамни шарааитбышихъа ил’дяакы, Шварцын къошинбы гьихъа гиххьыйни месалабышди ыIгьтеенче хъабыйнбы. Манчис хаIдын кумаг артиллериейни батареейн гьуво. Са саIъатни аIрее сувахъанбышилхъа йихьни пушкабышиле топпаршин гёгъуй гёгъу. Ярахын сес’бы явашхьайле хъийгъа , вуруш ыккеккани кьоIниса суракени эскерарше санасанкъулхъан басхын гьау.
Сувахъанныбышди игитийвалихъа ил’дяакы, манбышике джон джигабы гьуваджес аIхы деш. Манбы аддам-аддымна йыIкьалхъа хъивхьес маджбырба вухьа. Вурушис хаIбвалла гьааъани Даниял-беге душманыкан мубаариза явашавъуй ва далийлхъа хъувхьай амыр гьуво. Мани амырын сувахъанныбышин йыIкьал авхуй тасдикьау. Шварц къошиныка Илисуейхъа иккечIу ва мана чIиейква барабаравъу. Манбышди хылеке садджу манзик саламатба авху. МаIгьаб Илисуйни султIанствайна марказ дагъылмишивхьа.
