Мактаббы тезе хъаIдхъыйни сенийс гьаIзирехьи. Дарсыбы гигъалассе гьихъа вуккеккани гьаIзирийвалике, манбыше къеджени ишбышике Камбулатни хивни йыIкьнекни мактабни директоре Османов Рамазан МагьаIммадни духее «Нур» кIазетни хааIрни редакторыс Байрам АIбдуллаевыс хабаравъу.
— Рамазан маъаIллим, хошгелдий редакциейхъа. Дора къийнийна йишда гаф илгъечIуйни хъаIдхъыйни сенийни екунбышике гивгъалас. АцIахьес ыкканий, сен хьулени ушахынне мактаб чIаIвау?
— Йишди мактабнимее хъаIдхъыйн сен писда хъады деш. Мактабни шигыртарше уфтанда ЕГЭ, ОГЭ хъувойнбы. 11-ъэсын сыныф быкырауйнбы аали мактаббышейхъа иккебчIы, 9-ъэсын сыныф таамауйнбы техникумбышейхъайий колледжбышейхъа къабылувхьа. Дагъайдни сыныфбышейбын джегьилерыб гьавасука хъийгъыйни сыныфбышейхъа илгъебчIы. Гьайни сен 11-ъэсын сыныф йишди мактабе 3 шигырте таамау. Манчиле савагьийда 9 –ъэсын сыныф 22 шигырте быкырау. Манбыше хъаIдхъый давамаъасдиме саIнаъатбы хъуво водонбы. Мактаб быкырауйни шигыртаршди аIрайл’ни хаIббананбыше маъаIллимыний дохтурун саIнаъат сечмишау.
— ШакIле ацIан, Камубалатын йыIкьнекин мактаб Бабаюртыл’ни бинабышил’ еррашмишхьайни Рутул районни мактаббышди аIрее энки хаIдын ыхьай. Хьулени ушахеене къийна вушди мактабее тербие, ацIаал’ алятIа.
— Къийнийни йигъыл’ мактабее 210 ушахе хъаIдаххъа. Манбышин сай сениле-сенилхъа хаIдхъехьи. Масалан, шацыйхъа иляаканкъа, гьайни сен мактабейхъа тезеба хъавалесди шигыртаршин сай хаIдхъыхьа водун. Тезе хъайдхъыйни сен мактабейхъа 29 ушахар хъабый гозетяъа. Манбы кьоIни сыныфейхъа бытIалааъас. Мактабейхъа хъавалесди ушахаршин сай хаIдхъыхьай югна иш вобна. Манбышис югун ацIаал’ гьелесдимее, шахъаб еттыгъна база дешда. ГьаIшде шахъаб хаIбна даркашийвалла вобна. Мактабейхъа хъавайлени ушахарше даркашни сыныфбышее билиг аляатIа. Масалан, гьокуIматын гьагуйни хъаIдхъыйни стандартбыше гьар ушахыс мактабее кьоIдлейий сура квадратметру джигайн гьагва. Амма шахъад манбышыс са квадратметруд гехххьа деш. Къийна йишди мактабе 15-17 ушахаршис 20 кв.м сыныфбышее дарсыбы алгъааI. Манчихъа ил’дяакы, ши хъаIдхъыйни программе гьагуйни гыргын дарсыбы ыккекканбы.
— Рамазан маъаIллим, мани сардан вушди дагъамийвал’бышике шинаб дёлесвалейнче танышба вобунбы. Ши, редакциейн ишчер, экIба-экIба вушди мактабее воохьенбы. ШакIле мааъана вазият къооджена…
-Камбулатын йыIкьнекин мактаб 1957-ъэсди сен аляуйн водон. Ман юххьан сувале дюзилхъа ишлемишувхьес хъавайлени хизанбышди ушахаршис аляуйн мактаб ыхьа. Къийна йишда хив къат-къатна хаIбхъувхьа. ГьаIшде Камбулат сувале кочмишувхьа хъабыйни КIуссурнийий МуIхаIхни джамъаIбышикет ибаратба. Къийнад йишди хивее гуджанада тикинтийн ишбы ыккекка водонбы. Тезе аилебы къурмишехьи, хайбы аляъа. Са джувабыка, Камбулатна хив гьаIракатыка хаIбхъоохьи. Амма лазым мееган ешайиш объектбы хивее дешинбы. Хивыс тезе мактаб ыкканва ши хаIдданани джигабышейхъа одкIун, къуллухчершиква хъызаахы. Манчиле гъайре ши гьар сен гьокуIматын мактаббышис кумаг гьелени программабышее иштыракаъан. Амма гьалекийс мана мисала ачухба вобна. Гьинчиле сабара сенбына гьихъа хивни джамаъаIтни кумагыква йиссейн мактаб хъоттул, чини джигайл’ тезе мактаб аляу. ГьаIшде маныд йишди хивыс къийхьар деш. Ши тезе мактабни умудуква ешемишоохьен хаIдда сенбы водунбы.
— АIхырейни сенбышее Камбулатни хивее хаIдда джамаъаIтни кумагыква ишбы къеджи. Манчини аIрайл’ сайид мактабыс аляъан спортын зал водун. Ман ишлемишехьи гидгъылыйнне?
— Зы гьаммаше йишди хивни джамъаIтыс мани карее ахтына кьиймат гьоолена. Манбы гьар вахтал’ кумаг гьелес гьаIзирба вобунбы. Къийна хивни джамаъаIтыхъад хаIдда ыккеккан ишбы водунбы. Манбыше сувал’ни хивейхъа машнена йаIхъ цIыцIааъа, хивейна йиссейна манзик абрелхъа абаччи ва сабара медын ишбы къеджи. Манчика саджигее мактабни маIгьаллей ыккеккани тикинтийн ишбы кIелиханаъа деш. Къийна спортзалын адын ишбы аху водонбы. Манбы быкырхьайле хъийгъа, тезе аляъан объект ишлемишехьи гигъаласын. Ши чалышмишувхьесынбы, тезе хъаIдхъыйни сенийлхъассе маныд истифадейхъа хъелес. Спортзал аляъасдимее шас хаIдын кумаг хивни джамаъаIтыква саджигее, йишди хивни СВО воохьени джаванарше гьели. Манбыше аIхани джигее шас хыл’ авхъаахъана. Гьайни дёлесвалей шас хаIдын кумаг Высоцкий Павел Андрейни духее гьагу. Мана МаскIавни шагьарее ешемишехьена ишкар инсан ворна. Инсанаршини увгьойка, манкъве ЦIаIхни дерайл’ни хиваршис, мааъаб ешемишоохьени инсанаршис хаIдын кумаг гьели. Шавае шас тикинтийн ишбы ыккейс кумаг гьуво манбышда джанана сагъвалла вухьена. Манбышда югвалла Камбулатни джамаъаIтын ненкеджаб кIеливханааъас деш.
— Рамазан маъаIллим, вушди хивейнче хаIбба СВО воохьен джаванар вобунбы. Манбышиква мактабее горушбы алгъайгьенбыне?
— Манбы йишин гьар йигъысын мигьманар вобонбы. Мактабе алгъайгьени джурабаджурайни йигъынджахбышее, тадбырбышее манбыше гьаммаше иштыракаъан. Манбы истирагьаIтыс хайбышейхъа хъабыйнкъаI, цIебба мактабейхъа абайли. Джос дарс гьувойни маъаIллимаршиква хъызааха. Къийнийни йигъыл’ Камбулатни хивейнче СВО 40 джаван ворна. Манбы йишди йыIкьнекни мактабын телябабы вобонбы. Ши мактабейхъа хъавайлени ушахаршини аIрайл’ ватанпарварийвалла хаIбхъааъасдимее экIда-экIда манбышикван тадбирбы алгъайгьенбы. Манбыше джокIле къадженчикейий къайихьыйнчике ушахаршис гаф гьааъа. Маныд эгьес ыккан, манбышикван горушбы алгъайгьенчиле хъийгъа, мактабни джегьилершини аIрайл’ эскерни саIнаъатылхъа аIшкь хаIдхъыхьа.
— Камбулатни йыIкьнекни мактабе хаIдданани миллетбышди эл’черше ацIаал’ алятIа. Манбышис ед’ни мизен дарсыбы гьеленбыне?
— Гьихъа йишди мактабее садджу аварбышда мизний илгъоочIи. ЦIаIхни мизени дарсыбышис саъаIтбы джурауйн сабара сенбы водонбы. Ед’ни мизен дарсыбы садъэсди сыныфыле гидгъыл, йицIыдсадъэсди сыныфейхъаме эйхьенбы. Ушахаршини аIрайл’ мани предметылхъан гьавасыд хаIдын водун. Гьайни сениле манчис къайиккыйн саъаIтбы сыкыIлдад хаIдхъаъасди ши фыкрее вобунбы.
— Са вузале мактаббышее тезе хъаIдхъыйн сен гигъалас. Камбулатын йыIкьнекин мактаб мани йигъыс гьаIзирдане?
— Ши гьаммаше гьаIзирба вобунбы. Мактабе ремонтын ишбы гьийгъанче гьихъа ыккы таамувхьайнбы. Мани карее хаIдын иштырак мактабни маъаIллимарше гьау. Манбыше мактабын сыныфбы, магьаIлла абрелхъа адчы. Сентябрьни санчил’ ши уфтанба ушахар кьабыл’ гьааъасынбы. Гыргынчиле хаIбба ши гьайни сен тезеба мактабейхъа хъавалесди ушахаршиле шадоохьи. Манбышис энки хаIдын ва ачухун сыныф джурау водун.
— Рамазан маъаIллим, йизди суалбышис дурустун джаваббы хъувойхъа гора, сагъра ихьена. Мактабни маъаIллимаршис, махъа ацIаал’ алятIас хъавайлени шигыртаршис угъурбы аIрзаъа!
— Сагъул.
Юсуф Бабаев.
