Диндийн  гадиг гийгъални джигее, Самур дамайни сагъни сурал’, гунайил’ йиссейба Калелна хив илёбзур вухьа. ДжинаIгъни  хивни сурале махъа вуIххъахьее, Калелхъа эбчIесдимее, Самурни дамалена йыIгъ алгъавгьу, доламабышикван тик алягьас ыккан. Калел Самурни дерайни  кьомани тахтыл’ гивъурни къаджирык акар, манчини ыIгьтее гыргын. .

 Самурна дама чини гьунарбышиква, ахтыйн сувабыйий  хыллийн гадиг, гымыл’бышикваний аязыкван хаIйбы, йирдылымбыйий хаIйбы гурулдамышхьай. ОIгийл Калел сафарийени инсанарше  тавсун аляатIана хив вухьа. Юххьан, цывылихъа кочес  Галахъа аIлгьаан, дават-давлатеехъа оIххъан ЦIаIхни дерайл’ни алидни  хиваршин джамаъаIт Диндийни гадигеенчений пиядаба, карванбышиква ивийкаранбы. Сасса вахтал’ манче кьыIдмына: буранык, йизык’, ыкIеекIбышике  илгъебчIесний  гябакIанбы. Мани гадигеенче аIлгъаанкъа инсанаршилхъа йигъ-еш адайлена вахтыб воохьенаний. Къаейн ыIхийхаIна, селин, дамайн гьичIийхарна, суван гьааъана, хъаъайкIанна, ык1еекIын басмышаъана инсан камехьена дешдийки. Манке Калелин джамаъаIт гьаммаше кумагыс гьийхьар ыхьа. Йигъыс  аIлгьаа — хъооIна мигьман дешин хав калел’бышихъад эйхьен дешдий. Манбыше мыссынкъус чейий гней гьуво, мыкIаалин авхъуйнбы къуIмавъу, обзурыйнбы хаIмыс гьувааджы, чIыры хъувхьайнбы, къел’-хыл’ гьадкьурыйнбы хъувабкавъу.  Адамера хивее дешданкъаI, едарше ман заIгьматбы джолхъа алетIу. Гыргын вааджибын хабарбы кIуссурбышилхъа, муIхахбышилхъа, атталбышилхъа манбыше гьихьараъа ыхьа, няъас увгьее мана эйхьени ишбышди йыIкьнее вухьа. Калел’ни хивни дойис гьаарункъвее са маIъна гьооли. Сасса ааIлимарше манчин до «кьом» джувабыка, сассанбыше «илгъебчIуй» джувабыка алаакьа гьаъа. Анджах мани хивни дойина маIъна, гьалеки шас хъобкуба ашкарба дешда. Калел’ йиссейна цIаIхбышда, кIоран таарыхнана хив вухьа. Мани хивын джамаъаIт архайке Азербайджаныл’ни Агъдам Калелни, МуIхахни, СапIынчийни, Дагъыстанеени МуIхахыква  алаакьада ыхьа. Он вахтал’ мани хиваршин джамаъаIтбы са къурлышеедын миллет ыхьа. АIсас мани хиваршини инсанарше гогьарыйвалла джони аIрее гьааъа вухьа:  йиш не хивеехъа гьеели йихьа, нейир мани хиваршини  джегьилис;  духайсыр  истагъ не хивеенче гьееъи йихьа, нейир мани хиваршеехъа гьеели йихьа. Мани хиваршин джамаъаIтбы  кьоIни оIлкабышилиб ешемишехьи ыхьейид, манбышин сана-санкъукан алакьабы, гогьарыйвал’бы  гьаIшдед мейид водунбы. Калел’ни хивыхъад гьам йиссейн,  гьамыд уцIырыкван таарых ыхьа. Диндийни гадигыле хъаккибхьуйни  душманршини къошуныква  цIебба  манбы вурушмишивхьа.  МаIгьдын вуруш  йыIкьнекни асырбышее  Надир-шагьыквайи  джуни чоджика ыхьа. ДжинаIгъни вурушее калел’быше джона игитийвалла гьаагу. Манбы садджу къорамыш джаб деш вухьа, манбыше душманылхъа гьуIджум гьаъу. Калел’быше Аливкуйни дагъыстанни миллетбышди эскер дестеехъа  джона Агъдам десте  аливкавъу. Манбы аливкуйнбы  Къазикъумыхни ханни духайни Чолахъ Сурхайни  къошунылхъа. 1741-ъэсди сен Агъдам, калел’бышди чIиел’ Ибрагьам-ханни 40 аазырни къошуныкван вуруш ыккейсын мислягьаIтбы къадже.  Саджигееехъа сабыйн дагъыстанни миллетбышди игитеер мани вурушее  Ибрагьим ханни дестейле гъамувхьайнбы.Кавказыл’на даIвъий гуджнаква аIлгьаани вахтал’, 1852 сен июльни вузани аIхрее, душманаршини генерал  Врангел’на къошун гадигеенче Калел’ни хивылхъа басхын вухьа. Манке Калел’на хив быкырба дагъылмишавъуна. Къае-къаейл’ гьабсыр деш. ДжамаъаIтын сура гябтIу-гябхыйнбы. Авхуйнбыб юдгунавъуйнбы Алазанни дерайлхъа.  Манбыше Агъдам–Калелыл’, Дагъайбни МуIхааха, СапIынчее, Талее ва медни хиваршее юрд абчу. Анджах сабара хизанбы 1864-ъэсди сеныле хъийгъа сувални Калелилхъа садкIылыйнбы. Сувалин кьаанунбы инсанаршике аIслыда эйхьи деш. Манбы ненихьее суралхъа аликIарас мункум вобна. МаIгьдын йигъеш кьоIни сана Калелилхъа ады.Сувал’на Калелин хайбы, террасабышди къайдал’,  чичил’ ооъад аляъу водунбы. Санкъун хаан даха, шенсанкъуна маIгьалла вухьа. ХаIдданани цIаIхбышди хиваршихъад маIгьдын архитектура гьаIшдед мейид водун. Калел’бышис джона хив, маана темизийвалла, табият  гьаммаше гьуваджес ыккийкынийн. Малкъара гьуваджен йицIабы, агъылбы, окIбы саъан вуIханабы манбыше хивни къирагъыл’ аляъу. Аазыр сенбына Калел’на хив чини джигайл’, оогъанче кIена ЦаIхни дерайлхъа иляака, чалагъан хьинне  илёбзур вухьа.Совет гьоIкумат къурмишхьайле къийгъа манбыше джинягъбышиква, атталбышиква саджигее кIалхоз къурмишау. Гойне ман джурахьайн. Калел’бышихъаб югун къоранар, пешекарар, малдарар вухьа.  ХаIбни Ватанни даIвъий 1941-ъэсди сен гибгъылмее,  манче Ватан къорамышааъас хаIбба джегьилер абкIын. Манбышин хаIббананбы мааъаб батмышеебхьа. УцIур, къара хабар идтябыйн хав аху деш. ДаIвъийни иштракчершини аIрее хъабыйнбы — Ибрегьим ШаIъбанов, Улухан Улуханов, АIриф ЫIсаев, гьабтIыйнбы- Агъалар Шамхалов, МутIаллиф ГьаIсанов, батмышхьана- Маджид ШаIъбанов вухьа.ДаIвъийле хъийгъа меб хив гьаIракатеехъа хъабы. ЫIмрелхъан гьавас ичIур хъыхьа. Гьале гьихъа джад Калелин сельсовет къурмихьа. Мани сельсоветеехъа калелин, муIхахын, атталын, джинаIгъын, коршын джамаъаIтбы иккеечIу. Сельсоветын идарабыд Калел’ни хивее ыхьа. Калел’ни хивее 8 сыныфын мактаб, интернат, китабхана, медпункт, ветучасток, дукан  ыхьа. ХХ-ъэсди асырни 50-60 сенбышее Калел’ни хивын диб хьинен гьойгъал гидгъыл. Хив гьивийгIан гибгъыл. Сен-сениле таррасабы ойкIал гидгъыл. Хивыс къорху айибхьы. 60-70 сенбышее сувалин калел’бы кочмишоохьи гибгъыл. Манбыше Бабаюртни бинабышил’ юрд абчу. Сувал’ни Калелгъанчен кочмишивхьай Совет гьоIкумат дагъылмишхьайн гьалед гуджлемишау. Сергьат Азербайджаныква утумывхьамее, калел’бышин джамаъаIт кьоIна хъыхьа. ГьаIшде Бабаюртни бинайке быкырна хив хъувхьа. Анджах гьаIшдед манчис Калелин до гьуво дешодун. ОIгийл’ни вахтал’ Калел’ни сельсоветыс хаIбвалла Нуриддин Къараеве, Ибригьим ШаIъбанове гьавъу.  КIалхозыс садрывалла Муса  Мамедове, ГьаIзрат Кьафланове, Темраз ЫIсаеве, МаIгьаммад МаIгьаммадове, Идрис Къараеве, Валий Улуханове, Ил’гар АIлиеве гьавъу.Мактабыс директорыйвалла Небий ЫIсаеве, Кьасым МаIгьаммадове, Шамсиддин АIлиеве, МаIгьаммадсаIлигь ШаIъбанове гьавъу. Бабаюртни бинаал’ аляуйни Калел’ни  мактабыс директорыйвалла Шамсидин АIлиеве, Халил Къараеве, Сейфуллагь Улуханове гьавъу. ГьаIшде мани мактабна директор Фергьад АIлиев ворна. Калел’ни хивеенче доюкан дохтурар: Магьмуд Магьмудов, УIмаргьа1джий Керимов, Таджиддин Кьурбанов, Бунямин МаIгьаммадов ва мебынбы вобунбы.ЦIеррыйна мани хивеенчена доюквана РФ-ни журналистаршини Союзна уIзвуйна дераджа алебтIуна журналист Камил’ Шамхалов ворна.АIсас  калел’бышин до ахты хъаънбы  мани хивеенче хъигъебчIун ааIлимар:  филологиейни ыIлимбышда доктор, профессор АIбдулла Къараев, филологиейни ыIлимбышда кандидат, доцент Небий ЫIсаев, географиейни ыIлимбышда кандидат, доцент Шарафуддин АIлиев, маъаIллим — ааIлим, журналист, таарыхчий  МаIгьаммадшариф Шамхалов, медицинайни ыIлимбышда доктор, профессор Лала Улуханова, филологиейни ыIлимбышда кандидат, доцент Зарема ЫIсаева ва мебынбы вобунбы.Калел’бышихъаб югун спортсменар: АIриф Рамазанов, Мавлиддин Улуханов, Ринат Юсубов, Руслан Юсубов вобунбы. Руслан Юсубов Гунайл’ни Кореяйл’ илгъечIуйни тайскни боксна дюнйейна чемпион ыхьа.Калел’бышихъаб югни къоранаршин нассылбы, малкъарайна иш ваацIан инсанар, устадар, маъаIллимар, гьоIкуматын къуллухчер  хаIбба вухьа.   Манбышди аIрее Юсубовар, Къараевар, Улухановар, ШаIъбановар, Магьмудовар, ЫIсаевар, МаIгаммадовар, АIлиевар, ГьаIсановар, Кьурбановар, Керимовар, Микаиловар, Шамхаловар, Муъминовар  ва мебынбы. Калел’бышихъаб динэгьлерыб, гьаIдж  къилмишавъуйнбыб  вобунбы.  Гьел’бедти, йишда аIсас метлеб Калел’на хив, калелин джамаъаIт, калелбышин аIдатбы гьуваджий вобна.  Анджах, шас медни каран эсер гьаъа. Къийна сувал’на Калел’ авху деш. Эн писин карыд Ватан, юрд веранувхьай водун.  Калел’, Агъдам Калел’ цIаIхбышин таарых водун. Мани хивеенче хъигъебчIуйни инсанарше хивын таарых гьуваджес ыккан. ЦIаIхбышихъаб мисала вобна: « Дама, йиссейни архылхъа сивийкIална».  Инам гьаъас ыккан, мед мысахье йиссеени Калел’ лампайн иших, бухарайн кума хъихьасын. Манбышихъаб Ватанылхьан аIшкьнан джегьилер вобунбы.