СПИД — дюнйейлхъа салатIувхьана эн йыIкьна, зараба еймишоохьена ва хъигъоочIена чыIрвалла вобна.  Манчин  кокбы гыргыни континентбышил’ кIяу водунбы. Манчин оIги садджу садибни мислягьаIтыква явашаъас аIхас.

 1998-ъэсди сениле гидгъыл, гьар сен дюнйейл’ декабрьни санчил’  СПИД чIырваликва эксинан  Йигъ алгъайгьи. Мани йигъна метлеб инсанаршина аIгьтият хаIбхъавъуй, мани дагъамийвалилхъа, писди чIырывалилхъа  фыкыр гьоIкуматбышда гуджлемишавъуй ва манчиквана мубариза вуккуй вобна.   СПИД чIырваликва эксинани Йигъын девиз – «Зы, ВИЧ-ка  профилактика  ыккыйна  терафкар» .

Мана йыIкьна  эпидемия дюнйейлхъа  ХХ асырее еймишоохьи гибгъыл. Манчин чин кокбы мани  сенбышди аIрее кIораалехъа кIякIанау. Мани чIырвалике 40 милйоныле агъаллана  инсан хъикIу.  ВИЧ-ка къийна   дюнйейл’ са гьаманимееган  инсанарыб чIырыба вобунбы. Россияйлиб мана  баляа сен-сениле дагъамхъоохьи вобна. Россияйл мани чIырвал’ни сиягьее, къийнийни йигъылхъамее,  са милйоный кьоIдваIш аазыр инсан ыхьа. Манбышда ёкьыдваIш аазыр хъикIуна,  ючIудваIш аазырыр  диспансерни  учете ворна.   Эн хаIбба мани чIырваликанбы  Кемеровни, Свердловскни, Томскни, Новосибирскни, Иркутскни, Тюменни, Омскни, Челябинскни вилаетбышил’, Алтайни, Красноярскни, Пермни крайбышил’, Ханты — Мансийскни округыл’   вобунбы.  Геллесди вахтал’ мани чIырваликва наркотикбы вейбаршиква ыIхийхаIнбы (наркомонар),  гомосексуалистар ва мебын темизийвалла гьид’вааджен инсанар заIгьаррамишоохьи.

Дагъыстанейиб  мани чIырваликва багълыбанана вазият дагъамба вобна. Къийна республике СПИД-ыква хьебыдаазырыле    агъаллан инсанар чIырыба. Манбышди эбее ВИЧ-ын вирусбы авайкы. Манбышике, гьар джурабаджур багьнабышиква, мани азарыке молидваIще хьебцIал’ инсан хъикIу.

Мани чIырвалин профилактика ыккыйле хъийгъа, ВИЧ-ка чIырын инсанар Дагъыстанни гыргыни шагьарбышее ва районбышее ашкарывхьа. Мани чIырваликва багълыбанана геллесда дагъамийвалла шагьарбышее: Дербент, Дагъогни, Хасавюрт. МаIгьачкъалее, Каспийск, Къизилюрт, Избербаш, Буйнакск, Ю-Сухокумск; Дербентни, Хасавюртни, МагьаIррамкентни, Сулейман Стал’скни, Къизилюртни ва медни районбыше  вобна.

ХаIббананбы мани йыIкьни азарыква вугул’нийий хьывыл’ни касни аIреена темизийвалла, аIгьтият  гьид’вааджийква  чIырхъувхьа. ЧIырынбышин хаIббананбыб йыIкьнекни  ешбышеебынбы, иш гьааъани ешеебынбы вобунбы.  АIхреени сенбышее мана чIырвалла ашкарувхьайнбышди аIрее  — 70 % адамер, 30,0 % едар вобунбы.     

Садджу  диспансерни учете  кьоIдъаазырыле гьеххан инсанар вобунбы.

Мани сайбыше шас фыкырамишивхьес илёокка. Къийна манчин оIги ыIхасдимее, саджигеехъа сабы хаIдда ишбы къаджес ыккан. ЧIырына хъуваркъаъассе, чIырыхъаъас раздевхьес вуккан.  ХаIдданан карыд джуке инсаныке аIссылыда водун.

Мана чIырваллаб коронавирусхьинне бирданхьессе инсанылхъа салатIоохьи.  ВИЧ чIырыхъыхьа СПИД-хъа мана савкIаласдимее 7-15  сен айкIан.

ВИЧ-ын вирусын инсанын иммунитет охале хъыгъайгьи. Анджах агар ыIмрен ешайиш хъодкуда ыкке, мани чIырвалика хыллийна ыIмыр гьааъас вааIхасда. Манчинимеега хъодкуйн маалидже вахтале-вахталхъа гьаъас ыккан. Агар  наркотикбы ыIхийхахье, аIракьий илёгъахье, пIапIрыс  цIыцIаъахьее, манке маалиджейкед хайир дешин. ВИЧ-ин вирус къузгъунни джигее хъекIан  ваяхуд дизинфекцие гьаъани дарманбыше гекIан.

Инсанни джанеехъа вирус гьаIйнягьаIд ээчIи.

— аIгтият хъидевджу, вугул’ни ва хьывыл’ни касбыше ишбы гьаъанкъаI;

— эбенче: наркотикбы дамареехъа чIапаIл’ни шприцбышиква ыIхийхаIнкъаI;

— татуировкабы джанаххъа цIыIцаъанкъаI;

— эб бадалааъанкъаI ваяхуд ичIалатбы бадалаъанкъаI;

-чIырыни едике вухьненанкъаI ушахылхъа илгъоочIи;

-чIырыни едике ушахыс джени мухейна няк гьооленкъаI хъугъоочIи.

  ВИЧ хъугъоочIи деш:

-хыл’ гьувойка, уба гьаыйка, хуIваъайирхьыйка.

— гягьархъийка, кIосса гьавъуйка;

— са туалетеехъа гьабкIынийка;

— са къаббышенче кар одхьунийке;

— са тюлибы аляуйке ва са пастелее къалябкIыйке .

Гьар инсанна цIеррыйна дохтур вудж ворна. Манчихъа гора, гьаарна джул’ мугъаетхьес ыккан ва аIгьтиятбы гьуваджес.

Манчихъа ил’дяаку, гьоIкумат, республика манбышди балее аххъас ыккан. Манбышин ихтиярбы гозетяъас ыккан. Мани чIырваликва ыкIарни инсанын сир гьуваджес ыккан, вахтал’ гехьан дарманбы гьелес ыккан, манбышилхъа фыкыр гьевлес вуккан. Ненаджар оIлымыке, дустагъыке, писди чIырвалике къорамышхьана дешда. Баляа бирданхьессе абайли!