-АIшур дайий, ассалам аллейкум! Дора йишда къийнийна гаф вака йишин джамаъаIт танышауйква гивгъалас. Ешли инсанаршикIле гъу лап югра ацIа ворна. Югда ихьес, агар йигъни ыIмрен, ишин къулай джегьилерше алеетIе. ГьаIкIедад, гъу йишди миллетни аIрее югун до гьадсыр…..
-Аллейкум салам! Хошгел’ди шу шинкъаI. Йишда гыргына цIаIхни миллетна инсан югни джуваббышис лайикьра ворна, няъас увгьее йишди баба-дидерше шас гьалалын къык ва темизин тербие гьуво.
Зы 1938-ъэсди сенни декабрьни 23-чил’ ЦIаIхни хивее едике ыхьа. Йизди раIгьматтыгъ деккин до ШаIфий, раIгьматтыгъ един до Нигар ыхьа. Манбы кIалхозчера вухьа. Декке ыIмырволли пешекарыйвалла гьавъу. Шахъаб хаIбна хизан вухьа. Хизанее 13 ушах ыхьа. Хьебыйре чодж, авхуйнбы йичибы вухьа. Сабара йичибы джегьилийвале раIгьматыххъа абкIын. Ед’ йишда кьаIгьраман йихьа. ГьаIшде йишди хизанни йивын бытагъбы гьарсуралхъа адкIын водунбы.
-Йигъни ушахийвал’ни гьаIкIеедын маIълумат гьеле….
-Ушахийвалла манкини вахтал’ни йизди тай-тушершина хьинне абкIын. КьыIд’мийс йишда хизан кочес Галахъаний авайкIанна. Къумни хивеени ши ешайишаъа. Мактабеехъа аIл’гьаа ЦIаIхее гиргъыл. 7-ъэсын сыныф аIълада мааъад таамау. ЙыIкьнекин мактаб 1958-ъэсди сен Мишлешни хивее аIълада таамау. Анджах хизан йыIкьба вухьайхъа гора, мактаб таамауйле хъийгъа хъаIдхъас аIлгьаас кьисматхьа деш. Декке зы джука сана чобаныйвалла гьааъас кIалхозни бакIийква Улан-Холлхъа хъыккы. Ноябрьни вуза махъа Ахтыни военкоматна эл’чий ары , зы манче эскерийвалеехъа алертIу. 1958-1961 сенийлхъамее Германиее эскерийвалее сержантна къуллух гьавъу.
-Няъас манимеега хыллийба йигъна эскерийвалла абкIын ?
-Мана маIгьабна вахт вухьа. Элле СССР-ый США оIджемишехьи гийгъална вахт вухьа. Машрыкьыл’нийий магърибыл’ни Германиейни аIрее гьыIджатбы , алабхьынийбы гидгъыл. Танкбы, пушкабы сана-санчилхъа эксина илёдзур. Са бирданхьесс атыш ыхьайнхьий , мункум дена меб даIвъийни гивгъалас. Манчихъа гора, амур вухьана гьалекийс эскерар хайбышеехъа къидивкас. Манке Берлинна шагьар диварыква кьоIна хъавъу, Бранденбургский дарвазабы гиххьы. Зынар манчина иштыракчий ыхьа. Югба къуллух вуккекава, манке зы отпускыс къайиккы. Анджах хивеехъа гьихьарассе джар , приказ хъабы йикьаIлхъа сакIалэъэва эйгьена. Ахтыни военкоме зас кьоIдле йигъ гьуво едиквайий деккиква горушмишхьесдимее. Манче зы мер эскереехъа сиджахху. Гьале зы эскерийвалее къуллух гьааъанкъаI аали мактаббышеехъа гьазирааъан курсбы хъаIдхъы. Манке хаIдда гьаIдисабы ыхьа. Карибский кризис ыхьа.1961сенни апрел’ни 12-чил’ цIеррыйна космонавт Юрий Гагарин хаIйбышеехъа учмишхьа. Манке мана дюнйейл’хъа джаб еймишивхьана гьаIдиса вухьа. Эскерийвалее зы ыIмрен са дарс алетIу.
Эскерийвалиле хъийгъа нишикане маIшкьулхьа ?
— Ватаныс бордж хъувы хъарыйле хъийгъа, мактабее мотористна ишлемишехьи гиргъыл’. Анджах йизын гьавас хъаIдхъийлхъан, билигылхъан мысаджад даянмишхьа деш.
1962-ъэсди сен Дагъыстанни девлет хивни тасарруфатни институтни экономикайни факультетехъа иккечIу. Гьале зы институтна телябанани вахтал’ джар 1963 сен даватбы гьау. МаIнкъын до Имамат ыхьа. Мана гьайни дюнйейле экIра аркIын. РаIгьмат джелхъа къихооли. Ши сана-санкъуле разийба гьаммаше вухьа. Шас Аллагье са ушах гьуво пайис. Манар раIгьматыххъа аркIынна вах дена (…). Захъаб манкъун хьебыйре невабы-ичера вобунбы. Зы манбышиле гейр разийра ва шадра ворна. Манбыше зы, не зы джо кIеливханааъа деш. Манбышди гьааIрынкъыIхъаб джена хизан вобна.
— Йигъна санаIтыква багълыбанана иш мысане, нягьаIбне, няане гибгъыл?
Зы джурабаджур къуллухбышил’ ишлемишхьа. Гьаммаше чалышмишхьана инсанаршис кумагаъас, напс гьуваджес, нягьаIкьни, терсинани ишбышис оIги гьиделес. Йизди ыIмрена метлеб вухьана фагъыр, касиб инсанын гьаIракатбы ашкарауй, манбышис оIги гьувой. Агар лазымхьее , джон тераф гыргыни джиге аххъый. Няъас увгьее зынар гьаIмагьабни хизанеенче хъигъечIу.
Дагъыстанын хивни тасарруфатын институт 1967 сен аIълада таамау , зы ишлемишхьес йаIххъыляунаУрсиятылхъа, Куйбышевни вилаетылхъа. Манче зы открепление алеетIу хъарына Дагъыстанни тасарруфатни министерствайни ыIгьтеехъа. Манче зы йаIххъыляуна главный экономистна ишлемишхьес Рутул районни хивни тасарруфатни управлеениехъа. Партиейна гьуIкум утIумааъасдимее, компартийени катибна къуллух гьааъас оIтирауна «Правдайни» кIалхозеехъа. Маайид хил’дже «аIл’джамабы» дюзи хъау ( аIхъана гьаъа).
Сабара вахтале мер районни хивни тасарруфатни упралеениехъа зы ишлемишхьес сакIалау. 1972 сен Рутул районни райкомпартиее организационный отделе ишлемишхье хааишау. 1979 сен йизын документбы сау МаIгьачкъалеехъа ОБКОМ партиейни финхозотделехъа оIтирау. Зы ишлемишхьес махъа хъортIул’. Йизда къуллухна нердюган ахтыхъоохьи гибгъыл. Анджах ыIмрее гьар джура, шаке аIслыда дешин , югун –писин, хъодкуйн-терсинан, гозет’ гьидяъан ишбы эхьи. Дёлесни инсанаршиква алаакьан ишбы ыхьайхъа гора, мана йизда иш даянмишавъуна. Манке маIгьдын вахтбы ыхьа.
1979 сен районни райкомпартиейни отделенче зы ишлемишхьес районни райисполкомеехъа алгъарчу. Мааъар зы садрыйна маIъвынна ишлемишехьи гиргъыл’. Манке райисполкомна садры мишлешелий Рамазан Къодже дайийна дих ишлемишехьи ыхьа. Манар джуна иш ваацIана инсаний ворна. Анджах Рутул ешемишоохьени сабара инсанарше манкъус ишлемишхьес гьайсар деший. Пахырийвалин джурабаджур фитнабы гьаъа ыхьа. Рамазан маъаIллимыхъад гьаммаше джун джуваб ыхьайн. Манар йишди миллетихъа джан гёдхьанна са инсан ыхьа.
1982 сен зы ишлемишхьес хъарына Рутулни сбербанкна управляющийна. Манке зы хаIдын кумаг йишди миллетни инсанаршис гьау. Процентбы дешин кредитбы гьуво. Йиджбы хъийгъа хьинени кьийматылхъа садкIыл. Сбербанкни правлениейни садрее Жихереве зас шарафукана грамота ва мукафатыс шенкийна 30 манат аазыр пылна гьуво.
Хъийгъа Рутул районыс хаIбвалла гьааъас Ибрагьимов Ибрагьим Ибатулаевич хъарыле хъийгъа, манкъвее зы ишлемишхьес райадминистрациехъа хъортул . Манбыд дагъамын сенбы ыхьейид, хивни тасарруфатнимеега , экономикайнимеега писин сенбы ыхьа деш.
1995 сен зы пенсиехъа хъигъечIу, анджах иш дена гюъур деш. Зы иш деш, ишин зы тIабалаъа ыхьа. Районни пенсионни фонде хааIрна инспекторна ишлемишхьа ва джурабаджур ташкилатбышее бухгалтерыйвалла гьавъу.
Йизда кьисмат маIгьаб вухьа , йизда ёлдаш раIгьматыххъа аркIынле хъийгъа, мани сенбышее зы хьунаще гьайъы.
2005 сен хизаныква сана кочмишхьана Хушетхъа. Гьиняаъаб тезе юрд абчу. Са хусулсы ташкилатее хааIрна бухгалтерна ишлемишхьа. ГьаIшде джанан имкан гьооли деш ишлемишхьес, амма вардешин диндж гьели деш ( аIхъана гьаъа)
-ВакIле нишеене къооджи багьна , няъасне Сувал’ни маIгьалылин хивар дагъылмишхьа, веранхьа, кочмишхьа аIлгьаа? ВакIле ман « куляк» даянмишаъасда сабаб къооджи дишее?
-Гьар инсан чалышмишехьена вахарийн ешайиш гьаъас, болра ешемишхьес, ушахаршис югун геледжах яратмишаъас. Мана са сабаб хиваршеенче абкIыний. Хъийгъаб , къийна хивар къаIра хъыхьайна сабаб мааъад шараитбывахтал’ яратмиш гьидяуй вобна. Хьебыдъэсда сабабыб инсанаршини аIрее барабарыйвалла, темизийвалла, муIгьуббат дехьай вобна. АIкьанахъа идяаIс , алебтIас йишда хив ЦIаIхий. Мана асырбына дойиквана марказ вухьа. ГьаIшде мааъад 20-25 хав аху. Хив дагъылмишивхьайхъад медын сабаббы ыхьа. Хив тохумбышилхъа джуравхьа. Гьаарынбыше къуллухбышилхъа джони тохумбышинбы гьихъа гьаляааъа вухьа. Ишлемишехьени инсанаршис оIги гьели ыхьа деш. ЙыIкьале ойкIан ыхьа. Инсанар маджбырба вухьа кочмишивхьес. ЦIебба Закаталайни, Къахни шагьарбышеехъа кочмишоохьи гибгъыл, гойне Агъезийни хивее тезе юрд абчу. Сабара сенбышиле кочмишеебахьенбышин сент’ Бабаюртни районеени бинабышилхъа , Дагыстанни шагьарбышеехъа аххъы. ГьаIшде гьинчеб Урсиятбышилхъа кочмишивхьа аIлгьаа вобунбы. МаIгьад йишин миллет мебынбышилхъа аливку аIлгьаа вобунбы. Маныд писин лышан водун.
-АIшур дайий, гъу Рутулни районе ишлемишехьенкъаI шахъаб мааъаб хаIбба къуллухчера вухьа. Манбышле гъайре , йишди миллетын тераф аххъаххъан инсанар шахъаб республикайни министерствабышее , аали мактаббышее ва медни чIакIни ташкилатбышее вухьа. ГьаIкIедад манке йишин джуваб къайкIананний. ГьаIшде шахъаб не къуллухчера ,не депутатар дешинбы, не миллетыхъа джанеенче гёбхьананбы дешинбы. Ваке агъсаххъалыке хьинне хъийгIан : «Няъасне ман маIгьад эхьи?»
-ДжитIада увгьее , мислягьаIт девхьайхъа гора. Къуллухылхъа ваяхуд депутатыйвалеехъа цIыцIехьени инсанее цIедда миллетын тераф аххъас ыккан, гойне джун , джуни хизанын. Инсанее джун гьаIракатбы гьааъани ишиква, чини къулайква гьагвас ыккан. Чис сикIыд лазымни джигее, лазымын хъодкуйн джуваб эгьес ыккан. Нишикваджад тасдикьдехьайн кьаIран джуваббы хаIйбышеехъа дагъаъас ,гыргынбы устадар воб. КьоIдъэсыб пахылыйвалла , напс гейд писин кар водун. ГьаIкIерар къуллухылхъа ыIмыр къавджена, гьаIракатыквана , миллетыхъа джан гёдхьанна инсан гиххьес ыккан. Миллетиныб манкъус мыга гьевлес. Шахъаб вобунбы маIгьбын джаванар. Хьебыдъэсыд, ыIгьтибар сакIалаъас ыккан. ГьаIшде инсанар инаммишоохьи деш. Къуллухылхъа сечмишауйни инсанее телесюгра джуна дих ваяхуд йиш цIыIцааъа оохъа. МаIгьад ихьес ыккан деш, агар шас миллет гьуваджес ыкканхьее.
СыкIыл’на гаф йигъни хизаныке гьееъэ.
— Зы вакIле увгьойн, йизда цIерыйна хьунаще раIгьматыхъа аркIынле хъийгъа , Аллагьыке кьисматее мерна хьунаще йихьа . МаIнкъын дойид АIслы водун. Къийна мана йизын далы, гьам йизын хизанын иших водун. МаIнкъее зас экебы хьиннен, кьоIйре йиш, сайи дих гьуво. Зы манкъыIле , ушахаршиле ваIш фааиз разийра ворна. Йишбышис давтбы гьаы, джохъад джон хизанбы водунбы. ХааIрна йиш Имамат МаIгьачкъалее ешемишехьи. МаIнкъее университет тамау. Гьалекийс хааъар ворна ушахар чIакIы хъааъа. КьоIдъэсда йишш Азана хизаныква Ульяновскни шагьарее ешемишеехьи. МаIнкъыхъадыд ааIли мактабын хъаIдхъий водун. ГьаIшде мана къуллухыл’ ишлемишеехьи ворна. Дих Азан зака ешемишехьи. Манар шагьарее ишлемишехьи ворна. Йизда хизан, ийизын итIумын далы, йизда баракат, йизын нафас водун. Невабышилер зы гьам разийра, гьамыр шадехьена. Манбы гыргынбы саджигее йизда хаIбна хизан вобна.
— Сагъул вас, шаква ачухна гаф гьавъуйс !
