Россияйл’ ва сабара дюнйел’ни оIлкабышил’ гьар сен апрельни 18-чил’ гьаIйкалбышис ва таарых джигабышис къадсырын Йигъ алгъайгьи.
Мани байрамыхъад кIоран ва йиссейн таарых водун. Манчина макьсад дюнйейлин таарыхыква багълыданан гьаIйкалбы, абидабы, джигабы гьуваджи ва манбы далыйле хъооIни архайлхъа гьихьараий водун. Россияйни Империейни девырее гьаIйкалбы ва таарыхын джигабы къорамишаъасда мислягьаIт ЦIеррыйна Пётр паччагье къавдже. Манкъвее мана мислягьаIт гьаракатеехъа абчесдимее, 1722 сен амур гьуво. Манчее одкIун ыхьа нен гьа1йкалбыйий къорамишаъас ва манчинимеега гьиджоо ишбыйий гьаъас. Къийна , дюнйейн инкишаф гуджнада гьихъа аIлгьаанкъа Михаил Ломоносовын джуваббы йикIелхъа хъооI: «Джон йиссейн таарых дяцIани ва гьид’ваджени миллетихъад, геледжагъ дешин».18 апрелил’ гьаIйкалбышин ва таарыхын Йигъ ЮНЕСКО-йн тасдикьау. 1984 сенике ман Йигъ хаIдданани дюнйейл’ни оIлкабышил’ алгъайгьи гидгъыл. Мани йигъыл’ джурабаджур майдамбышил’ мани йигъыс къадсырыйн йигъынджагъбы, конференциебы, спортын оIюнбы илгъечIи. АIсас гьаIйкалбышиква, абидабышиква, таарых джигабышиква алакьан йигъынджагъбы илгъечIи. Инсанар экскурсиебы гьаъас гьаIйкалбышилхъа, музейбышеехъа , гьааIдисабы ыхьайни джигабышеехъа гьавайкIан. Экскурсоводарше махъа абыйни инсанаршис, ушахаршис гьаIйкалбышин, таарых джигабышин таарых йишонаъа. Мани йигъыл’ хаIдданани дюнйейл’ни музейбышин дарвазабы хаIмдед ачухда эхьи. Ненкъухъадый гьавас хаIмде музейбышеехъа вуIххъас, манбышихъаб имкан воохьи. Дюнйейл’ хаIдда чIакIын ва хурын таарыхыква багълыданан музейбы водунбы. Манчини аIрее Санкт-Петербугни шагьареена Эрмитаж, МаскIавни шагьареена ГьоIкуматна архитектурайна музей, Грециейни Афина шагьареена Миллетна археологиейна музей, Франциейни Парижни шагьареена Лувр ва медынбы. МаIгьдын чIакIын таарыхын гьаIйкалбы дюнйейл’ни медни оIлкабышилид водунбыЙишда Дагъыстан Республикаб музейбышис, гьаIйкалбышис, абидабышис, таарыхни джигабышис болын Россияйн субъект водун. Дагъыстанни гьар шаагьарее, районее, хиваршее краевед музейбы водунбы. Манчини аIрее ачухна хаIйбышике авудынбыд водунбы. Манчини аIрее Дербентна Нарын-къала, ЦIаIхена медресе ал’ – Низамия, Гунибын дарвазабы, Ахульго ва медынбы . Манчини гьаарынчихъад чин кIоран таарых водун. Йишди увгьойква, республикайн, гьоIкуматын манчилхъа гьаIракатукана фыкыр гьевлес вуккан. Къийна манчина са гьаIйкал ЦIаIхеена медресе ал’ Низамия лап дагъамни вазиятыл’ вобна. Манчин баругбы гьыIгъадкыр аIл’гьаа водунбы. Мартыни вуза адыйни ыкIеекIбыше манчин чатагъбы гьалед чIакIы хъаъы. Мана федерал гьаIйкалбышди сыранеехъа абчесын ва къийгъа йиссейн архитектур либас гьабсыр тезелемишааъасын гафбы гьаъан хил’дже сенбы водунбы. Анджах къийнаб мана иш гибгъыл дешобна. Гьале манчин документбы къайдалхъа адчес ыккан, гойне ишбы гигъалас. Медресе абырелхъа абчесдимее чIакIын пылбы ыккан ва ман ишбы гьаъан устадар воохьи. ГьоIкуматын кумагдена, мана иш аIхреехъаме быкырааъас вааIхас деш. ЦIаIйна медресе ал ‘- Низамия садджу цIаIхни миллетна джаб деш вобна, мана Дагъыстанна, Россиейна, дюнйейна девлет’ вобна. Инам гьаъас ыкканан, чIакIни республикайн, гьоIкуматын къуллухчер инсафеехъа хъабы, медресе хъааъасда. Шахъад, цIаIхбышихъад, йишди таарыхыква багълыданан гьаIйкалбы, гьаIдисабы ыхьайн джигабы Дагъыстанеени ва Азарбайджанеени хиваршее водунбы. Ман таарыхын гьаIйкалбы диныква, ыхьайни гьаIдисабышиква багълыдананбы водунбы. Мани джарге Къумни хивеедын базеликбы, Лекитын зияратбы, Къахеена кил’са, ЦIаIхни хивеедын Шейх МаIгьмыдин зиярат, Мишлешни хивеедын СултIан Шейх Эмирын зиярат ва медынбы Манбы гьуваджий, манчин таарых ацIахьай йишин бордж водун . «Нур» кIазетни редакциейн гыргын музейбышин ишчера, муджавыляр, архитекторар ва маданиятын ишчера гьаIйкалбышди ва таарых джигабышди Йигъыква табрикааъа, манбышис угъурбы аIрзуламишаъа!
