Йишди миллетыхъад аIхреени вахтал’ яраммишхьайн хаIдда дагъамийвал’бы водунбы. Шахъаб асырбына гьихъа, са таркибеени чIиебышиквана ватан вухьа. Мана ХХ-ъэсди асырни кьома кьоIна хъавъу, хъийгъад Совет гьоIкумат дагъылмишхьаме, сергьатыква са миллет кьоIна хъаъы. Эгьес эйхьи, йишди миллетын кокбы аIчеламишаъыйнбы.
Йишда ватан вухьана Сувал’на дерайий Алазанылин дюз’бы. Къийна йишин миллет гьам Дагъыстанее (Россияйл’) гьамыд Азербайджан ешемишехьи. Манчини гьаIкIее ши хаIдда макьалебы одкIун. Къийнийна гаф медни дагъамийвал’ни гьаIкIеена вобна. Сен-сениле йишди баба-дидершин юрдбы кьаIрахъехьи водунбы. Хиваршеенче инсанар кочмишебхьа хизанбышиква шагьарбышеехъа аIлгьаа. Манчика садибда йишда едина мизиб, маданиятыд, аIдатбыд, адаббыд аIрайле аIл’гьаа водунбы.
Къийна, гьоIкуматын кумагдена, ман процесс даянмишаъас аIхас деш. АIхир миллетын ацIадеш нягьаIд хъадый. Хиваршеехъа гьаркIынийнкъаI, маадын харабабы къаджейнкъаI, аккабышилин пасын аххъыйн куклакбы къаджейнкъаI, кума хъыIгъаана бухара къидёодженкъаI йикIес писда эхьи. 20-30 сенна гьихъа хиваршее ичIубна ыIмыр вухьа, гимгабы гяцIы агъсаххъаларшика ыхьа, гьихъийалла малкъара ухьийхьан къеджи ыхьа, эзуйни маIгьсулыкван некбыний къеджи. Ялав кIябаIххъана хьинне, хиварыд какыррамишхьа, кIядаххъа гидгъыл. Зас манчилхъа инамаъас ыккан деш.
Манчихъа ил’дяаакы, аIхреени вахтал’ йиссейни хиваршее аляъан тезе аваданийбы къеджи водунбы. Ненкъвейий манбы аляъа, Аллагье манкъус барака гьевлена ва мааъар ешемишхьес шугьлетиква кьисматхьен. Тезе хайбы хиваршее аляъан аIдат раIгьматтыгъ АIриф ОIмарове гиххьы. Манкъун гьаIракат чечнайс алетIу , медни шагьарбышее ешемишоохьени йишди чоджарше аляъа гидгъыл. Тезе хайбы Муслагъа, Хьойикке, ЦIаIхее, ХыIее, Миххьее, Гыл’мецIа аляъы. Калел’на хив тезел’банба аляаъа гибгъыл вобна. Манчин шас кIыл’на умуд гьооли, хивар йишин веранхьа, харабабышилхъа садкIыл ахвас деш.
ЗакIле ваацIанбышике тезе хав аIхреени вахтал’ Бакаев Бадруддине Муслагъа аляъы; Бабаев Айдыне, Раджабов АIрзумане, Раджабов Сейид’аIгьмаде Хьойике аляъы; Мамедов Мамеде, Незиров АIбдулле, Гъазиев Мухтаре ХыIягъа аляъы; Миххьейни хивее хайбы чоджарше — Кьасумоварше, Кавузоварше, АIгьмадоварше, Сафароварше, Гыл’мецIа Давудоварше ва мебынбыше аляъы.
ЗакIле дяацIанбыб вухьесынбы. Гьел’бедти, хав аляъуй вахарийна иш дешобна, анджах деккина юрд гьувааджий, сенее са элейсхьейир махъа гьаркIыний, горханабышил’ зиярат гьаъий хаIдын сувааб водун.
Къийна ЦIаIхейиб, раIгьматтыгъ АIриф чодже хьинне, тезе хайбы аляъанбы вобунбы. Манбы Алхасов ГьаIджийий, Мехтиев РаIгьым вобунбы. Манбышихъад чIакIын тохумбы водунбы. ХХ асырни 60-70 ъэсди сенбышее манбышин Азербайджанни Къах районни Агъйезийни хивеехъа кочмишхьа. Амма манбы сабара сенбышиле Дагъыстанеехъа меб сабкIыл МаIгьачкъалее, Хушет юрд абчы. Къийна манбыше ниятеехъа алетIу водун джони баба-дидейни юрдул’ лампайн ишыгъ гёххьанасын ва кума хъыIгъаан бухарайкван хав аляъуй. КIылда-кIылда ыIгьтадж махъа гьаххъа водун. Гьайни вуза махъа карпычикван машин РаIгьым чодже ыккы гьачIаъы. Юххьанни йигъыква манкъвее хаасын кIаджарбы кIяъа гигъаласда.
Гьасре 2026-ъэсди сенни юххьан гидгъылни йигъыке Сувал’ни магьаIлыл’ни хиваршее хаIдда тезеда аляъан хайбы ихьенбы! Гыргынкъус кьуват ва аляуйни хайбышее гивъарасда хыллийна ыIмыр аIрзуламишааъа.
