Гьийдни сенбышее цlаlхбышда девлет гьувааджени малкъарайка багълыба вухьа. Манке сувал’ни хиваршее ешемишоохьени инсанарше манчике югун гелирний алятlан. Къийна мани карее гьокуlматыкан гьеххааликан кумаг дехьайхъа гора, дамазлыгъбы гьуваадженбыше дагъамийвалла цlыцlааъа. Манчихъа ил’дяакы, мани санаъаlтыс гьавас гьагванбы вобунбы. Къийнийна йизда гаф манбышди санкъукана вобна. Мана КФХ «Къузай-1» тасарруфатна хааlрна Радик Баширов ворна.

— Радик, тасарруфат ишлемишехьи гидгъылыйн хьуледъэсын сенне?
— Тасарруфат 2003-ъэсди сен къурмишау. Мани вахтал’ зы кlолхозейни ишлемишехьи. Кlолхозбы дагъылмашхьайле хъийгъа, гьиняаъаб заlгьмат гьааъа.

— Малкъара гьувадженбышис кьыlдим дагъамна вахт вобна. Ацlахьес ыкканий, кьыlдим нагьаlдне алгъавъу?
— Маншаалагь, кьыlдим писда адкlын деш. Малкъара сагъда-саламтда юххьанийлхъа хъигъечlыйнбы. Гойне хьинне йишда дагъамийвалла гьаммаше коч гьаъанкъаl воохьи. Кьоlдъэсын сен водун, ши даварар юххьан ейлагъбышейхъа, цывлихъад къышлагъбышейхъа гьаххъан. Манчис хаlдын харджий ыккан. Гьихъа мани карее гьокуlматын кlылдахьее кумаг гьаъанний. Гьаlшде гьаарункъве вудже давараршин коч гьаъа. Гьайни сенийн кьыlдим йишдимее дагъамда деш хъады. Шаца къышлагъбы дехьайхъа гора, хьебни элеес оlришбы бадалау. Цывлихъа йишин дамазлыгъбы гьийдни къышлагъбышейхъа Кочубейхъа хъалес иджаза гьуво. Оlришбышихъад гьеххаалика малкъарайсын алаф ыхьайн. Манбы йигъыс ухьийхьанас къекка ыхьа. Манчиле гъайре, гьайни сен даварар саджигей ыхьайхъа гора, гьатуй ыхьа деш. Манбы саламатда юхььанийлхъа хъигъечlуйнбы. Дагъамын сен шацыйн ыхьа. Манке оlришбышее охьанасын кар дешва, хаlдда даварар, тезеда ыхьайн гейбы гьатlыйнбы. Манчини алла хайир алятlас аlхыl деш.

— Фермерарше джон гелир юххьан гьыlсабаъан аlдат водун. Алятlуйн дёл’ хайирыква ихьен. Дёл’ наlгьаlдне илгъечlу?
— Писда ыхьа деш. Гьайни сенийни дёлике ши нимеехьее разийба вобунбы. 100 ваlкьайке 100 гев алябтlу. Идгъечlуйни сенийн хьиннен зиян дехьесдимее, манчис ши югба гьаlзирувхьа. Гьийгъанче гьихъа окlый кlорма алищыйн. Хъийгъалетти тезеда ыхьайни гейбышис къуlман агъыл аляу, лазымын профилактикайн ишбы ыккы.

— Дамазлыгъ гьувадженбышикlле садджу манчина дагъамийвалла ваацlа. Дора гаф манчике гьааъас.
— Ман гьаlкlен ихтилет водун. Агар ман сибыкын саlнаъат ыхьайнхьий, хаlббананбышений мана гьаъас. Къыл’ кьыlдим манбы гьуваджий, хаlм-йигъ манбы къорамишауй гееб дагъамна иш вобна. Къийнийни йигъыл’ даварар гьуваджий сибыкын кар дешодун. Шокlле ацlан, гьихъа гьар хивее доюкан мани пешейн санаъаткарарный вобунбы. Къийна манбы авху дешинбы. Джаванаршихъад манчилхъан гьавас дешод аху. Къийна гыргынбыше сибыкын къазадж тlабалаъа. Мана са дагъамийвалла. Кьоlбъэсда дагъамийвалла, хьайихъаб кьиймат девхьайк вобна. Гьаlшде мана илёощена дешда. Геллесди вахтал’ хьа амбарбышее хъыlвыйчена. Гойне хьинне манчис кlяаъасда окlый кlорма лап гыранхьа. Манчиле гъайре, манбы машинбышика кочес хъыккы-хъадыйид сибыкна иш дешда. Гыргыда манбы гьыlсабаъанкъаl, алятlан гелирыд хаlдын эйхьи деш.

— Гьихъа гьокуlматын, гьийгlарасди вакьаlйс субсидебыний гьели. Къийна маlгьдын кумаг водунне?
— Мани саягъылидын гьоlкуматын гьелен кумаг аху водун. Манбы алятlасдимее, хивни тасарруфатни министерствайн хаlдда санаъаlтбы гьеххъа. Манбы саъасдимее хаlбба вахт авайкlан. Кьоlдъэсын сен водун, зы субсидиебы ил’дяатlан. Алятlан субсидиебы ши налокlбышис хъели. Манбы хылелхъа гьийхьар деш. Кочубейни къишлагъбышее малкъара гьувааджени тасарруфатбышед гьалакийс субсидиебы алятlу дешинбы. Гьайни делесийвалей манчиква маlшгъухьесда. Субсидиебы аятlасда умуд вобна.

— Радик, вушин гелир садджу масса гьелени давараршикейий чурунике водун. Хьулесне къийна водун даварын чуру?
— Шацыйни сен ши джигайл’ 300 манатыс чуру масса гьуво.Гьайни сен гьалекийс алвер гидгъыл деш. Гыргынанкъаl водун кьийматбы шинад гьуваджес чалышмишувхьес.

— Сабара вахтаке ейлагъбышейхъан коч гигъалас. Манчилхъа гьаlзироохьенбыне?
— Гьалекийс кьоlни фыкрее вобунбы. Агар къышлагъбышее даваршис охьанасын кар гьеххалика ыхьее, иняъаб аахвас. Сен къурахда хъадее, коч гьаъасын. Сувал’ даварар нимеехье югда эйхьи, мааъад югун чеки саъан. Амма коч гьаъанкъаl тавуле къеъэхьанбы. Манчихъа гора, манбы саджигее ахуйнкъаl югда эйхьи. Манбы къышлагъбышей гьуваджесдимее медын оlришбы тlабалаъас ыккан. Манаб дагъамна иш вобна.
— Хьулейре пешекарне вахъар?
— Зале гъайре йизда чодж Эл’ман,эмий Сейфуллагь вобунбы. Ейлагъейхъа абкlынийнкъаl, кумагыс хивеена чодж Гьаlджийир аляратlана.

— Къийна хаариджийни оlлкабыше Россиейс санкциебы гиххьыйле хъийгъа, гьокуlматын хивни тасарруфатыс хаlбна фыкыр гьооли…
-Мана иш гьинчиле хаlдда сенбына гьихъаний вуккейс вуккан. Къийнад геджда дешин. Хивын тасарруфат садджу гьоlкуматын гьелени кумагыка гьуваджес ахаlс. Ман дешданкъаl, мааъаб ишлемишувхьайхъаб маlъна дешда. Дора шос са мисала абляаъас, шацыйни сен районни малдараршин хаlдда малкъара гьатlы. Амма шавааджад манчис сикlыйн компенсациебы алятlу деш. Давараршикана иш дагъамба вобна. Кьоlдле сенна югдананкъаl, хьебыдъэсди сен дагъамын хъадайли… Гьокуlматыкен кlылдахьее кумаг ыхьее, ши зигаара гьааъас деш.

— Аlхырейни сенбышее хаlдданани фермерарше югун гелир алятlасдимее давараршина джинс бадалавъу? Мани карее шунаб вобунбыне?
-Деъэш. Ши ата-бабайни саягъыл’ «лезгибышди» джинсен даварар гьуваджи водунбы. Манбы сувабишис, дюзни чоlлбышис авакlына джинс вобна.

— Давараршика саджигее гьуваджен чаврабы водунбыне?
— Гьихъа ыхьайнбы. Гьаlшде гьуваджи деш.

— Кочубейни къышлагъбышее воохьени малдараршисхъа районын регьберар абайлие?
— Аlрабирба ёхламабы гьаъас абайленбы воохьенбы. Манбышикед шас гьиджоо хайирне? Абы алибкlыр-гибкlыр авайкlанабы. Шасана зараба-зараба малдохтурар вооохьи. Манбыше малкъарайс профилактик ишбы ыккекка, вейбар эхийхаl. Манчисын вакцинабыд ши илещи. Къийна къышлагъбышее гьаlллаъасын хил’дже ишбы водунбы хаlдда мисалабы водунбы. Манчини аlрайл’ кьомана джига тlокlбы дехьайн авххъаххъа. Манчини гьаlкlее ши хаlдданани джигабышейхъа одкlун. Гьалекийс бадалхьайбы къеджи дешод.
— Радик, гафааъас вахт тlабалавъуйхъа гора, сагъра ихьена. Мани дагъамни ишил’ шос угъурбы аlрзаъа.