Гьар сен дюнйейл’, апрельни йицIымоледчил’, аабидабышин ва вааджибни джигабышин йигъ алгъайгьи. Манчина макьсад миллетбышин таарых гьуваджий, ыхьайн  гьаIдисабы йикIел’хъаляуй, йиссейн аабидабы хъауй, джегьилершис манчикен маIълумат гьувой.

Ненахьее аабида, вааджибын джига ненихьее миллетни таарыхыква алакьада водун.  Шинаб, цIаIхбыб, дюнйейл’ ешемишехьен са миллет водун. ХаIббанан цIаIхбы Россиейл’ (Дагъыстанее) ва Азербайджан ешемишоохьи вобунбы. Гьел’бедти, шахъадыд йишин таарых, йишин аабидабы ва едигарыс вааджибын джигабы водунбы. Манбы гьам Дагъыстанее, гьам Азербайджан хъызахха. Масалан , Къумни хивее аваалыйни таарыхыке ахуйн базеликбы водунбы. Манбы хачбаразни диныква алаакьан аабидабы водунбы. Къахни шагьарее Аллагьвердийни дойил’на кил’са гьаIшдеб мейиб вобна. Лекитни хивее  цIаIхни ааIлимаршин зияратбы, динэгьлершин горханабы водунбы. Мишлешни хивее хаIдын Шейх Эмирын зиярат водун. ЦIаIхни хивее Шейх МаIгьмыдин зиярат водун. Сенис мани зияратбышилхъа джони дилягбышиква инсанар гьавайкIан. Илисуйни хивее йиссейна къала вобна ва  йиссейни таарыхыквана манзик вобна.  Ненахьее аабида, вааджибын джига ненихьее миллетни таарыхыква алакьада водун.  Шинаб, цIаIхбыб, дюнйейл’ ешемишехьен са миллет водун. ХаIббанан цIаIхбы Россиейл’ (Дагъыстанее) ва Азербайджан ешемишоохьи вобунбы. Гьел’бедти, шахъадыд йишин таарых, йишин аабидабы ва едигарыс вааджибын джигабы водунбы. Манбы гьам Дагъыстанее, гьам Азербайджан хъызахха. Масалан , Къумни хивее аваалыйни таарыхыке ахуйн базеликбы водунбы. Манбы хачбаразни диныква алаакьан аабидабы водунбы. Къахни шагьарее Аллагьвердийни дойил’на кил’са гьаIшдеб мейиб вобна. Лекитни хивее  цIаIхни ааIлимаршин зияратбы, динэгьлершин горханабы водунбы. Мишлешни хивее хаIдын Шейх Эмирын зиярат водун. ЦIаIхни хивее Шейх МаIгьмыдин зиярат водун. Сенис мани зияратбышилхъа джони дилягбышиква инсанар гьавайкIан. Илисуйни хивее йиссейна къала вобна ва  йиссейни таарыхыквана манзик вобна. Гьар Дагъыстанеени ва Азербайджанеени цIаIхбышди хиваршее манзикбы, муралийбы, пираар, зияратбы ва таарыхыква багълыданан джигабы водунбы. Ман гыргынбы, йишди миллетын таарых, баракат ва девлет вобна. Гьел’бетти, йишин бордж водун манчил’ мугъаетывхьай.Йишди миллетын йикI, ЦIаIхбышда медресе ( йыlкьнекни асырбышеедын университет) вобна. ЦIаIхни хивее мана 1075-ъэсди сен ишлемишоохьи гибгъыл Манчиква садджу йишин таарыхджад деш багълыда, манче Исламын дин Дагъыстанеехъа, Кавказылхъа еймишехьи гидгъыл.Манчиле гъайре медресее медын ыlлимбы- медицина, астрономия, философия, география ва медынбы илгъечlу. Мааъад дарс алеетlуйн телябабы, ааlлимаршина дараджайлхъа гьибхьыр. Джон ацlаал’ быкырни дюнйейлхъа еймишау.  Совет гьоIкумат хъадыйле хъийгъа, манчике мактаб хъаы. АIл’гьамдуллягь, Аллагьна раIгьым, улух манчиле камувхьа деш. ГьаIшде мана Сувал’ни маIгьалыл’на йыIкьнекна манзик вобна. Медресейни таарыхни гьаlкlее хаlдда одкlунийн китаббы, макьаалебы водунбы.  Сенис махъа зиярат гьаъас хаIбба инсанар абайли.  Инсанарше гьийдни сенбышее манчини яныл’ мураалий алявъу, къулеббы бадалау, гиджаIрахийбы алеетIасын джигабы аляу, китабхана ачмишаы, манзикна маIгьалла абрелхъа абчу. Анджах мани хуруни ишбышиква , таарыхна аабида- медресе йиссейни къайдалхъа хъааъас ваахьас деш. АIсас хаIдын зиян мазикыс шаца абыйни ыкIеекIын гьуво.  Мана быкырба реставрировать гьааъас лазымба вобна. Манчинимеега хаIдын харджийбы гьаъас лазымда. Садакьайква, фитIрабышиква мана хъааъас вааIхас деш. Мана йиссейни къайдайлхъа  хъааъасдимее гьоIкуматын кумаг лазымда водун. Ман мислягьаIтбыд къеджи гидгъыл водунбы. ГьаIшде гьазирыйвал’бы къеджи гидгъыл . Манчин документбы, смета, бинаани тиклийн ёхлама, экспертиза   гьазирааъа водунбы. Шаца ЦIаIхеехъа манзик къавджес ва джигайл’ кьиймат гьевлес манкийна Дагъыстанни Правительствайна Садры АIбдулфатягь Амирханов ары. Мааъар ыхьайле хъийгъа, республикайни хазнеенче манзик хъааъасын мислягьаIтбы къадже. Гьайни сен, Ин ша Аллагь, ман ишбы гьаIракатыква гигъаласынбы. Апрельни 13-чил’ Рутул районни администрациее, районна   хааIрна Ибрагьим Ибрагьимов, ЦIаIхни сельсоветна хааIрна Вагиф АIлиев  ДР маданиятын аабидабы къорамишаъани Агентствайни финансбышди ва тасарруфатни шоIъбайни хааIрункъука Ш. АIбдулхаликовыква ва республикайн гьаIйкалбы, таарых, маданият, архитектура къорамишаъани  Марказни директорыква Р. ГьаIджиевыка горушмишивхьа. Мани горушее аIсас гаф ЦIаIхни медресейни гьаIкIее вухьа. Манбыше нягьаIдый мани ишбышисын пылбы къайиккас ва нягьаIдый проктно- сметайн документбы гьазираъас мислягьаIтбы къадже. Инам гьаъас ыккан, алебтIуна иш аIхреехъамее быкырааъасда.