Магьаlчкъалайн таарых 19 асырыле, Кавказыл’ даlвъый ааlлгьааlни сенбышиле гивийгъал. Манке шагьар гьуваджесдиме 1844-ъэсди Петровскийна къала алявъу. Манчикlле Анжи-Къалад эйгьи ыхьа. Урусни мизелин до манчис l Петрни эскерарше гьуво.
Къала аляаъасын джига гьийгъанче гьихъа ацlа ыхьа. Манче Авропейнче Закавказьейхъана ипакана йаlхъ илгъааl вухьа. Анжийни сувал’ алявъуйни къалейнче Каспийна деръягь, гьар сура югда къеджи ыхьа. Душманаршике къорамиш вухьесдиме, манчин эскераршис югун имканбы гьели ыхьа.
Цlебба къала алявъуйнкъаl, мааъар 100 аваркьыл’на инсан ешемишехьи ыхьа. Манбы кочмишувхьайнбышин ва эскераршин хизанбы ыхьа. 1857-ъсди сен къасабайс шагьарын до гьуво. Аlрейнче хьебцlал’ сен адкlынийле хъийгъа, деръягьысана гамыбы явашхьесдимее порт аляу.
Порт сениле-сенилхъа хаlдхъехьи гидгъыл. Махъа гьар суракен алверчер, къуллухчер вуlххъаl вухьа. Шагьаре аляъан хайбыд хаlд хъыхьа. Аlрейнче сабара сенбы адкlынийле хъийгъа, манчин до Порт-Петровскылхъа сакlалау.
Шагьаре тезе-тезе заводбы, фабрикабы аляъа гибгъыл. 1894-ъэсди сен тезе алявъуйни йувани йаlххъын Бакуйна шагьар Владикавказыка сабчы. Манчиле хъийгъа Ростовни шагьарейхъамее поездбы ийкар гидгъыл. 20-ъэсын асыр гидгъылыйнкъаl Порт-Петровскни шагьарее ючlыд аазыр инсан ешемишехьа. Мани вахтал’ мана хаlбна шагьар гьыlсабувхьа.
Хьоцlал’ни сене шагьарын аlгьалий ваlщни элеес хаlдхъыхьа. Петровскее усъян гивгъалассе, гьиняаъад нафт темизяъан завод, хурун-хурун иш джигабы аахъы. Темир-Хан-Шурейнче Петровскейхъа йувана йаlхъ цlыцlавъу. 1914-ъэсди сен шагьарее инсанаршин сай 24 аазырлхъа гьидхьыр. Манке шагьарыхъаб ёкьудле марказ кучебы ыхьа. Октябрьни усъяныле хъийгъа, шагьар большевикаршини хылелхъа илгъебчlы. Мани сенбышее шагьарын до хьулехье бадалау.
1921-ъэсди сен шагьарыс Магьаlчкъалайн до гьуво. Ман касибыйваллайква мубариза вуккекани Магьаlммадаlлий Дахадаевни доюс лайикьда къаджы. Джамаlатын манкъукlле Махач эйгьи ыхьа. Кьоlни сениле Магьаlчкъала Дагъыстанни автономиейни республикайна пайтах вухьа. Шагьаре мактаббы, больницабы, кучебы, паркбы аляъа гибгъыл. 1930-80 сенбышее шагьарын аlгьаалый 270 аазырылхъа авадкьыр.
Хаlдын зиян автономиейс Совет гьуlкумат дагъылмишхьайнкъаl хъетlу. Хаlдданан джигабы явашхьайнбы. Гьаlшде меед кlылда-кlылда гьаlракатейхъа хъооl водун. Къийна шагьаре милйонылхъа авадкьырийн аlгьаалий ешемишехьи. Шагьар сениле-сенилхъа хаlбхъоохьи.
