ЦIаIхбыше гьаммаше одхьанни къыкына кьадир гьуваджына. Эн аIсас сувал’ ешемишехьени инсане одхьанан кар гыней ва хоIйике гьаъыйн хораг водун. Гыней ва хоIйике гьаъыйн хорагбы суфранылхъа гьихьарассе гьихъа, манчис хаIбна заIгьмат гьааъа ва хыллийна вахт авайкIан.
ЦIедда эзан, хъийгъа хъийшалан, чихъад хъигьна варабы гьаъа, гойне тахыл’ гивийхаIр, хъийгъа хоIйике вудне гьаъы, тандурее нейид курее гыней хъеджи, тIелебы гьаъа. Манчиле хъийгъа гыней, тIелебы суфранылхъа охьанас хъадайли.
Къийнийна йишда макьале вухьесда нягьаIбий йиссейба йишди баба -дидерше хоI гьааъа вухьа.
Хивын ярашугъ, баракат гьихъа ёххаI ыхьа. ЁххаIбы хаIдданана хив хаIбна баракатнани хивыс гьыIсабааъа вухьа. ЁххаIбышихъад джурабы ыхьа. Сувал’ни маIгьалыл’ни цIаIхбышди хиваршее хьинеква ишлемишехьен ёххаIбы ыхьа.
КъыIлини аIхреххъассе варабы гьаъы таамехьенбыний. Инсанарше тахыл’ сягайке джуравъу, машукIбышеехъаний сааъа ва мана темиз’ни, къурыни хидвеени гьувааджи. Сукын машукIбы джурайда саъа ыхьа, сикIленбы джурайда, хьытIайнбы джурайда. СикIылий хьытIа малкъарайс гьооли вухьа. Сабаранбыше сикIыл’на тахылиб гивийхаIрнаний. Сук гивийхаIрас ёххаIбышеехъа вуккекка вухьа. Манчике хоIний гьааъана. ГьаIшде садджу ешли инсанаршикIле ацIа ихьес, нягьаIбий сук ёххаIбышее гивийхаIр вухьай. Хиваршее ёххаIбы ыхьейид, учаратбыний эхьенбы. Йигъын учарат ненкейий хъады, манке гъу йигъын сукын хейбы аIмалершилхъа, балканаршилхъа алиххьы ёххеехъа ыккекка ыхьа. Йигъна сук гивийхаIрни йигъыл’ , гъунар ёхраканыква манкъус кумагаъа ёххеений ахвана. Быкырна хаIмна ёххаI ишлемишехьи ыхьа. Сасса вахтал’ гёгъыйбы ыхьамее , хьян хъооIна арх селин гьичIивийхарнаний. Меб ман хьян хаIмсурал’ фенербышиква хъигъебчIу археехъа саъанний. Археенче хъооIн гомайн хьян къыгарылхъа гёдцы ман гьаIррамишаъа ыхьа. Къыгарни къаебыше сук эзмишавъу хоIний гьааъа. Мана манче кьочIеехъа сааъа вухьа. Са хаIмни аIрее 2-3 инсанаршина хоI гьавъу гьазирааъананий.
Ц1аIхни хивыхъаб ХыйаIгьни дерее хьебыдле ёххаI ыхьа. Поштина йаIхъ хъавалессе гьихъа са ёххаI йаIххъыке ооъад ыхьа. Манчини къаршее ХыIягъни хивын гарма ыхьа. Мани ёххаIйни яныл’ чIир балийни йиваршина тымар вухьа. Мани ёххаIйкIле АIшураIлийн ёххаI эйгьи ыхьа. АIшураIлий дидейхъад ЦIаIхийни гомейид хусулсу ёххаI ыхьа. КьоIллед ёххаIбы ыхьайнбы йаIххъик’ авуд: са алидын ёххаI, сайид дагъайдын ёххаI ыхьа. Мани ёххьаIбыше гейб хаIббанана вахтна ёхраканыйвалла гьавъуна хьыIягьбышди кьоIни чоджарше: ГьаIджиаIлий дайийе ва Маджид дидеэ. ХХ асырни аIхреехъаме мани ёххаIбышин са ишлемишехьи ыхьа. Манке мааъар хыIягъалий ГьаIджиаIлий дидей ишлемишехьм ыхьа.
Хьиягьбышди дереедын кIалхозын авудын ва алидын ёххьаIбы поштина йаIхъ Сувал’ни маIгьалылхъа цIыцIааъанкъаI ганзаршини, кьулершини авуд батмишхьа адкIынийнбы. Мани ёххаIбышин къыгарын къаебы Хьойикни хивни ёххаIсахъа манке хъыккы.
Манбы ЦIаIхна хив гуджнаква Азербайджанни Къах районни Агъйезийни хивеехъа кочмишоохьена вахт вухьа. Хивеъад ешемишехьени хизанбышин сай кIыл’хъехьи гидгъыл. КIалхозыд касибехьи гидгъыл. Гойне Совет гьоIкумат дагъылмишхьайле хъийгъа, цIаIхбышин миллет гьалед дагъылмишхьайн. Къийна цIаIхийгъалий ешемишдехьен джига Урсиятыл’ яраб ыхьее. Амма сен-сениле, йигъ-йигъыле Аллагье гьувона шас Ватан кьаIрахъоохьи вобна. КьаIрахъувхьай , кьоIнахъувхьай са баляа, манчика барабарда йишда миз’, адабият, таарых, маданият батмышхьа аIл’гьааI водун.
Поштини йаIххъын, тIокIани ишихен миллетин экономика (цивилизациейн) гьалед челеканеехъа адчы . Гьамани карбыше хивна барака кIыл’хъавъу. Аваала заманайл’ ЦIаIхни ёххаIбышиле гъайре, хивынбыше тахыл’ гивийхаIр вухьана Миххьейни ва Хьойикни хиваршеени ёххаIабышее.
Аваала заманайл’ цIаIхбышихъад кьоIдле ёхххаI Отел’ни йикьаIл’, АттагьаIйни дерее, сайид Рикьее ыхьа.
Агьсахъаларше гимге гьаммаше эйгьи ыхьа: «ЁххаIбы дешда хив – хив деш вобна». Мани джуваббышда маIъна садджу каамил’ инсанаршис къаммишивхьес.
