Гьайни йигъбышее йицIысадъэсди сыныфни шигыртарше джони гьийд илёдзурыйн вааджибын садибын гьIокуматын интагьаIмбы (ЕГЭ-бы) хъувы таамхьа. ЮчIудъэсди сыныфни ушахарше ОГЭ-бы хъуво.
Мана хъаIдхъийна тезе система мактаббышеехъа абчина хил’дже сенбы ыхьейид, къийнаб манчис хъобкуна къиймат гьуво дешобна. Сабара ааIлимаршини увгьойква , манчин ушахаршин не аацIал’, не хъаIдхъий, не гьаIракатбы хаIдхъаы деш. Манчин гьоIкуматын хъаIдхъий далыйлхъаджад ыIхы. Шенсанбыше, магърибылхъа иляаканбыше, мани хъаIдхъийни къурлушис ахтыйна кьиймат гьооли. Манбышди увгьойква, мани системайн гыргын ушахар барабаравъуйнбы. Манбышис имканбы гьувы, джос ыкканни шагьарни аали мактаббышее хъаIдхъас. Хъийгъад , мани дипломбышиква вас ыкканни джигеехъа ишлемишхьес ааIс. Мани дипломбышиква хаариджий оIлкабышилиб ишлемишивхьес вухьесынбы. Анджах, гыргын деш манчин хъодкуйн водун.
Къийнийни дюнйел’ни вазиятыхъа иляаке, ши йишин гьоIкуматын экономика, медицина, тасарруфат къалхымишааъасын санаъаIткарар гьазирааъас вуккан. Гьар сен ушахарше ОГЭ-бы, ЕГЭ-бы хъувойле хъийгъа, джурабаджур натийджабы гьагва. Шацыйни сен Дагъыстанее ЕГЭ-бы хъелес даIвхыйнбы кIылба деш вухьа. Сабаранбыше манбы тезел’дан хъувы, сабаранбы аттестатбы дена авху. Мана югна иш дешобна. Манчин шакIле йишди хъаIдхъийн «кIиваIн» джигабы гьагу. Манчин ушахар, джон деккяр едяар фыкырамышивхьес аливку. Мана сабаб вухьа, аIхреени сенбышее ушахарше джон документбы ОГЭ-бы хъувымее ( 9 сыныф таамаумее), мактабенче аляатIанбы. Манбышин хаIббананбы колледжбышеехъа, техникумбышеехъа, училищебышеехъа хъели. Манчихъа гора 11-ъэсди сыныфеехъаме мактабее хъаIдаххъанбы кIыл’хъоохьи. Сен-сениле ман процесс гуджлемишехьи водун.
Дагъыстанее ЕГЭ-бы хъодкуда , саIгьфбы дена, ачухда, темизда алгъагьасдимее аазырбышиква инсанар мани ишеехъа къошмишавъу вобунбы. Манбышике сабаранбы фагьамчерайий экспертбы водунбы. Манбыше ЕГЭ-шди къайдайс назарат гьаъа. Агар терсинан карбы къаджее, манбыше марказеехъа ашкараъа.
Гьел’бедти, Дагъыстанее ацIааликван маъаIллимарыб ва билигыкван шигыртарыб вобунбы. Йишди республике джурабаджур предметбышике 100 баллбы алеетIуйн ушахар вобунбы. Манбышиле ва манбышди маъаIлимаршиле ши шадоохьенбы.
Анджах , гьайни 2022 — 2023-ъэсын хъаIдхъийн сен кIылин баллбы алеетIуйнбы лапджаб хаIбба вухьа. Шас Дагъыстанни хъаIдхъийни ва ыIлимни министерствайн гьувойни маIълуматыхъа гора , йишин районыд мани кIаарни сиягье водун.
Манчина сабаб районни къуллухчерше, хъаIдхъийни управлениейн, маъаIллимарше ушахаршини хъаIдхъийлхъа фыкыр гьидёвуйква къооджи.
Зы ман джуваббы «хаIйбышеенче алеетIу» деш эйгьи. КIылин хьейид къулай водун. Мактабе маъаIллимнар ишлемишхьана, ДНИИП 8 сенна ыIлимна ишчийна ишлемишхьа, маъаIллимаршина дараджа ахтыхъааъани институтейир ишлемишхьана, ДДПУ, ДДУ телябабышис дарсбы гьуво. Зас гьаман эгьес ыккан, агар ушах джанас сагъна, аIкIелис серрасына ыхьее, агар маъаIллиме дарс чини къайдайл’ гьувее, ушахарше ацIаал’, шак дена, алеетIасын. Садджу ишлемишивхьес вуккан. Агар гъу маъаIллимын санаъаIт гьаъахьее , шигыртни йикIеехъа, маIгьеехъа эчIес ыккан.
Гьел’бедти ушахар гьар джурайлинбы воохьи. Сабаранбыше дарс экIда аляатIа , сабаранбыше геджда. Анджах, гьар ушахыс Аллагье ацIаал’ алеетIасда аIкIел’ гьувы вобна. Санкъвее математика экIда аляатIа, мерункъвее биология, шенисанкъвее адабият ва медынбы.
ХъаIдхъийни министерствайн магьаIбоб иш къурмишавъу, маъаIллимыхъаб дарс гьелесда вахт аахва деш. Шагьареени мактаббышди сыныфбышее 35 — 40 ушахар воохьи. МаъаIллим усулехьи деш гыргыни ушахылхъа гьихьарас. Манбы садджу кагъыз-кугъыз гяцIаъуйква маIшкьулоохьи. Хиваршеени мактаббышди сыныфбышее 4-5 ушах вобунбы. Мааъад ацIаал’ шигыртаршилхъа гьихьараъасда еттыгъба вахт вобна. Анджах натийджабы астарийнбы гьагва.
Гьайни сен Рутул районни мактаббышди шигыртарше гейд заъаIфын ЕГЭ-ше, ОГЭ-ше алеетIу. Манчиныб ши шадааъа деш. Агар мактабни шигыртарше илгъебчIесын баллбы сидяъахье, манке 11 сенна нишикване ушахарый маъаIллимар мактабее маIшкьулувхьа. ХаIдда багьнабы тIабалаъас эхьи, анджах ман юзеагъувхьес деш.
Сувал’ни маIгьалылин мактаббы гьаммаше ацIаалис, тербиейс, билигыс чечнайсний гийххьи. Къийна мани мактаббышее чарх аIвхъуна илийкIар гидгъыл. Манчина сабаб ваацIа деш.
Сувал’ни маIгьалыл’ни сабара мактаббышее 11 сыныфбы дешимбыджад. Сабаранче 3-4 шигыртар вухьа. Манбышди суранбышикед ОГЭ-бы, ЕГЭ-бы хъелес даIхийнбы. Манчиле ооъаб серрасыба фыкырамишивхьес вуккан.
Зас ненаджар тахсир дена танкьитаъас ыккан деш, анджах йыIкьале хъооIни джегьилершин геледжагъ зас югун ыхьай ыккан. Манбы ийшди миллетын даягъ водун.
Гьалекийс хъувойни ЕГЭ-шин натийджабы не ушахаршикIле , не едяршикIлейий деккяршикIле, не маъаIллимаршикIле ацIа дешодунбы. Манчин сабарабы шадааъасынбы, сабарабы пашманааъасынбы.
Мактаббы таамауйни джегьилершс угъурбы аIрзуламишаъа ва джос дарсбы гьувойни маъаIллимаршикIле сагъул-варул эйгьи.
