Дагъыстанни язычершини Союзее цIаIхни адабиятын секцие ачмишауйн 5 сен быкырхьа.   Еш кIылин ыхьеейид, цIаIхбышди адабиятни сардан хаIдда ишбы къаджы. ЦIаIхбышин адабият,  дюнйени адабиятни сиранеехъа эчIу. Къийна мааъаб цIаIхбышике 3 РФ-ни язычершини Союзын уIзвубы ишлемишоохьи вобунбы.

Адабият  ацIаалин кегьриз’ водун. Манчин халкьын таарых, миз, маданият гьуваджи. Мисала вобна: « Каламыка одкIунийн , къылынджиква  гядхас аIхас деш». Адабиятын инсанни ыIмрен гьар суратбы гьагва. Адабият шааираше, язычеерше ойкIан. Манбыше одкIунни адабиятна маIъна, кьуват, марахийвалла  джони асарбышее къалхымишааъани дагъамийвалике аIслыба вобна. ОйкIанмеена гыргына деш шааир ворна. Аллагье инсаныс шааирын талант, баджарах ед’ни никнека гьели. Анджах гойне инсане джуни ыIмыре ман артымишаъан.Адабиятыхъад хьебыдле жанр: лирика, эпос, драма эйхьи.Лирикехъа шечIбы, бейитбы, газел’бы, маIънийбы, къошмабы, поэмабы гядакIва. МанчикIле поэзия эйгьи, йаIъни манбы шечIбышди къайдайл’ ойкIан. Эпосехъа меххвар, хабарбы , повестьбы, макьалабы(очеркбы) , романбы гядакIва. МанчикIле прозава эйгьи, йаIъни манбы хабарбы хьинне ойкIан. Драматургиехъа комедиябы, пьесабы, трагедиябы  драмабы гядакIва. Драматургиейн асарбы театыре артистарше гьагва. Агар лирикайный эпосын асарбы хъаIдхъы, манчина маIъна къаммишоохьихье, анджах драматургиейн асарбы улекIле къаджу манчина маIъна къаммишоохьи.Дора ши кIылин маIълумат цIаIхбышди (йихъбышди) адабиятни  таарыхни гьаIкIеедын гьелес. ЦIаIхбышди адабиятыхъад йиссейн таарых водун. Манчилхъа шак гийхьена дешда. Анджах йишин адабият архайле-архайлхъа гьихьараъас, гьуваджес даIхийн. Ман таарыхни уммане батмишхьайн. Манчилхъа джураба — джур «селер» хъаду. Саджу шалхъа цIаIхбишди адабиятын   тикабы гьидхьыр.Манбы чичеехъа саъасдимеега , йишди адабиятна шикыл’ гьевлес ааIлимар Селим ДжаIфаровый Гьарун Ибрагьимов чалышмишивхьа.Гьалеки гьаIшдийлхъаме цIаIхбышди адабиятыл’ ооъар  кIораленче ишлемишехьена инсан ыхьа деш. ХаIббанани ааIлимарше дюнйейл’ дойиква  ацIана шааир Низамий йихъий ворнава эйгьи. Манкъуле хъийгъа, йыIкьнекни асырбышее Аллагьвердий ешемишхьа. Манкъве быкырни дюнйейл’ ацIан китаб «Цахур — наме» (ЦIаIхбышин таарых) одкIун. Манчини гьаIкIеедын маIълумат А.Н.Генкое джун цIаIхни мизени гьаIкIеедын ыIлим ишбы ойкIананкъаI гьуво. 13-14 асырбышее динегьлий мишлешелий СултIан Шейх-Эмир ешемишхьа. Манкъуке мирасна шас динни гьаIкIеедын ваъаIзбы аху. 18-19-ъэсди асырбышее цIаIхын адабият ГьаIджи АIлийе, Ашыгъ ГьуIсейне, ХыIягъалий Ибрагьиме, Молла АIбдулле, Муртазе , Мирзе одкIун.Манбише джон асарбы аIрабни ва туркни мизел’ одкIун. Сабара манбышин шечIбы шалхъа гьидхьырийнбы. 20-ъэсди асырын кьом цIаIхни адабиятыс гьаIракатыква гидгъыл. Арайлхъа шааирар Дабуз Джаббар, Кор Незир, МаIммадов Шихемир, Лезги Семед’ ва мебынбы хъабы. АIсас манбыше шечIбы къурмишау. Манбышда поэзия дагъамни ыIмрени гьаIкIеена вухьа. Манбышед аIсас джон шечIбы азарбайджанни мизел’ одкIун. Манбыше одкIунийн шечIбы джураба-джур Дагъыстан ва Азарбайджан къеккани журналбышее чапыке хъигъечIу. ГьаIйиф манбышди поэзиейн китаббы чапыке джони сагъвалее хъыIгъааIмбы ыхьа деш. Манбышиле хъийгъа цIаIхни адабиятыс батIраалла АIчлей Гьарунни, ДжаIфараани Селимни  сакIалауйбыше, Ашыгъ Сафарни, Дабуз Шевкетни, ШейхаIлий ХанаIгьмадовни, калелий дохтур МаIгьмудни, Йихъий Рашидни, Хан-Алмазни, Нуруллагь Башировни поэзиейн гьуво. Мани шааирашини аIрее эн ачухба Шевкетни поэзиейна хаIне вобна парылдамишоохьи. Манкъуни поэзиейн инсанни ыIмрен гьар сурабы, хасиятбы гьагва. Манчиле гъайре , манкъве урусни мизел’ прозайн асарбы одкIун.  20-ъэсди асырын кьоIдъэсын сура ва 21-ъэсди асырын кьом гьалед цIаIхбышди(йихъбышди)адабиятни сардан гьалед угъадыкван ыхьа. Манчис гьаIракат ойкIанни мизен гьуво. 1990-ъэсди сен кириллицайл’ цIаIхни мизес алифба одкIун.Аали мактаббыше цIаIхни мизен ва адабиятын шоIъбабы ачухау. Мани мизекен ва адабиятыкен санаъаIткарар гьазирааъа гибгъыл. ЦIаIхни мизелин кIазет, радио-телевидениейн верлишбы, журнал  ачухау. Адабиятын чарх гуджнака гьаIррамишехьи гидгъыл. Гьини батеес темизда адабият цIаIхни мизел’ ойкIан гидгъыл. Майдамахъа тезе фыкырбишикван  ва гьаIракатбишикван шааирар : ВаIгьыд’ Мирзоев, АIбдурагьим Дадашев, АIбдурагьман ЫIмаров (УлуцIаIхий) Валегь Гьамзаев(Гьамзат), Эмирджан Мирзоев, Магьмуд Магьмудов,  АIгьмад Давудов,  Кьурбан Омаханов, Лекий Юсуф, КIантуч Фикрет (Фикрет ГьуIсейнове джуна проза урусни мизел’ оккIан- К.О.), Камазяана Элескер ,  Гул’джагьан ШаIъбанова, АIбдурагьман ЫIмаров (УлуцIаIхий) Валегь Гьамзаев(Гьамзат), АIгьмад Давудов, АIбдулнасир ШихаIгьмадов, Катиб Эльбрус, Ханпери Назирова  ва мебынбы.Эгьес эйхьи цIаIхбышди поэзиейн чисда йаIхъ адабиятехъана ачмишавъуна. Йишди шааирарше , язычерше прозайлхъа, драматургиейлхъа фыкыр гьевлес вуккан. Мана йишди оIгехъа вуIххъаIни шааираршини гьийбна сува вобна. Мани сувалхъа атдым-атдымна ши илхъебчIесынбы.АIхреени сенбышее чапыке йишди шааираршин хил’дже китаббы хъигъечIу. Манчини аIрее: Дабуз Джаббарын «ЦIедын дюнйе», Дабуз Шевкетынбы «Поучительные сказки», «ЦIаIхни мизелин шеирбы»,  Ашыгъ Сафарын « НикIан тIетI», Гьамзатын «КIалендарь», «Хазна»  АбдураIгьим Дадашевын «Уста РагьыIмна хаIне», ШейхаIлий ХаIнагьмадовын «Ватан» УлуцIаIхийнбы «Суван тIетI», «Сурак’ авхуна ыIмыр», «КIарын тюльпан», Кьурбан Омахановын «ЦаIахбышин фольклор», «Джурайн языбы», Элескер ГьаIджиевын «Юрд-Ватан», Ханпери Назировайн «ЦIеддыйн нубгар», ва медынбы. Мана хаIбна иш вобна. Нимеега хаIдда китаббы чапыке хъигъеечIуйнбы ыхьее, гьаманиме шас манчини гьаарынчис хъобкуна кьиймат гьевлес вахарийба  воохьи. Зас ыкканий ВаIгьыд’ Мирзоевын, КIантIуч Фикретын, Лекий Юсуфын, Эмирджан Мирзоевын  китаббы хыляхъа хъаIдхъаIс алеетIас.Къийна манбышин китаббы чапыс гьазираъа водунбы.  Гьел’бедти, аIхреени сенбыше къеккани китаббышин гыргын адабиятын тIабалбы ва усулбы гозетяъанбы. АIхреени сенбыше цIаIхбышди шааираршин, язычершин  асрбы медни мизаршилхъа сакIадау антологиябышее чапау.  Манбы МаIгьачкъале, Дербент, Ростов, МаскIав, Владикавказ, Тифлис, Баквее чапау.   Китаб чапыке къайиккый вахарийна иш дешобна. Ман къайиккасдиме спонсорар вуккан. Амма камалнана шааир пыл гьеххъас мерункъусахъа лап сейракра гьайкIан, няъас увгье манбышихъад «хыл’ гяххъан» хасият эйхьи деш.  Гьел’бедти пылыле гъайре китаб къайиккас вааIхан инсанар воохьи.МанбишикIле редакторар, художественный редакторар, корректорар, технический редакторар эйгьи. Манбышике китабын югда къайиккый аIслыда водун.  Ман ишбы китаббы къекканкъаI Байрам АIбдуллаеве, Камил’ Шамхалове, Юсуф Бабаеве, Майнат Мирзоевае, Халида АIшураIлиевае, Наргиз Гьамзаевае, ШефикIа Бабаевае,  Гул’нара Керимовае  ва мебынбыше гьау. Къийна цIаIхбышин адабият садджу адабиятни китаббышее джад деш гьели водун. «Нур» кIазетна 7-ъэсда саыIйфа адабиятна вобна. «Лачин» журнале йишди шааираршин, язычершин асарбы чапаъа. Манчиле гъайре, йишин адабият соцсетбышеенче еймишаъа водун. Интернете шахъад группабы «ЦНКА-культура», «Дневник цахурки» ва медынбы водунбы. Ман группабы Гул’бенизе, Радмилае ыккекка. Манбыше хаIбна иш вуккекка вобна. ЦIаIхбышин адабият гьаIракатеехъа адчес, еймишаъас ЦНКА-ни садры Рафаель АIлиев, йишди активистка, ООН-на эл’чий София Меликова чалышмишоохьи. Захъад хаIдын инам водун — ши тезе варакьыле гибгъылна йаIхъ хыллийна, аIкьна ва хъобкуна вухьес. Йишди шааирарше джон до цIаIхбышди, дагъыстанни, дюнйейни адабияте къизлени гьаIрфбышиква окIанас.