ЦIаIхни дерайл’ юххьан хъадына вахтний. Ман СССР-йий Финляндиейна даIвъий таамувхьайн сен ыхьа. ЙицIымолед сенджад быкырдехьа цIаIхийгъалий АIлиев Салам ШаIъбанна дих 1940 сенни мартыни йицIуххьанчил’ Рутулни военкоматеехъа гьаркIын. Манкъвее аIрза обкIун вудж эскереехъа Ватаныс бордж хъелес оIтиреъэва. Манбыше Саламна аIрза кьабылявъу, мана документбышиква оIт’мишаына ДАССР военкоматеехъа. Мааъар мана джан ёхламишаъан комиссиейке алгъавгьу , военный санаъаIт хъаIдхъаIс Гурджистанни Гори донани шагьареехъа йаIхъыляы. Мааъад АIлиев Саламее хъаIдаххъанкъа, джони хивни АIбдулла ГьаIджиевыква ( ЛяъаIн АIбдулла) хъызаххы. АI. ГьаIджиев военный училищее военный тематикайн дарсбы гьелена джегьил’ офицер ыхьа. Хъийгъа манкъвее ХаIбни Ватанни даIвъийе иштырак гьаъы. АIбдулла дайий даIвъенче хъарыйле хъийгъа, Азербайджанни Къахни шагьареехъа кочмишхьа. Мааъар ешемишхьа ыIмрени аIхреехъаме.
1983-ъэсди сенни августни вуза Салам дайийна хыдыл’ Темрез АIлиев Къахни шагьарни чейханее АIбдулла дайийква хъызаххъы. Салам гьувы, йишди миллетни къайдайлин хъидгIын-алидгIынбы гьаъы, Темрез чей илёгъас манкъуни истолыхъа гюъур. Темрез АIлиеве вудж ненченайий, шавна дихий ворна, АIбдулла дайийс хабар гьувы. Манке АIбдулла дайийни гастунни ехайк’ орден « Красной звезды» хъаъы ыхьа. Манкъуна сифат гьаIшдеб йизди улени оIгее вобна. Гойне, Темрез чоджее йикIел’ хъаляъа, йишди аIрее гаф аIл’гьаанкъа, зы манкъуке хъидгIынбы йизди эмиссий Саламни гьаIкIеедынбы гьаъы.
Манке АIбдулла дайей зас хабар гьавъу: «Йигъни Салам эмийква зы Гурджистанни Гори шагьарее растына хъабы. Манке зы мааъад дарсбыний гьели. Салам махъа хъаIдхъас хъарына джегьил’ эскер ыхьа. 1941 сен гидгъылмее, мани эскераршини мактабее диверсие вухьа. Немецаршини шпионарше дюгленба хоIйиквани машукIбышеехъа заIгьар аливку. Мани хоIйике военный мактабеени шигыртаршис гней хъеджу. Гней одхьунмее , джегьил’ эскерар заIгьаррамишивхьайнбы. Манбышди хылеббышин, къел’бышин хьынтIар быкырда къаъадкIу. ХаIббананбы вухьнени ыкIарбышилхъа гябкIу. Ман аIнгал ыхьамее, мааъад хъаIдаххъан чIыры хъувхьайн эскерар къавуккыйнбы маалиджебы гьаъас хайбышеехъа. Салам АIлиевыр маалидже гьаъас джуни деккисахъайий едисахъа ЦIаIхеехъа оIтираъы…».
Джуни деккее ШаIъбан дидее, едее Зайнаб адее ала-улабышиква эскер-духайс маалидже гьаъы, Салам хъуваркаына.
Сабара вахт аIрайле абкIынмее , 1941 сенни июнни 22-чил’ ХаIбна Ватанна даIвъий гибгъыл. ЦIаIхни хивеенче сана-санкъухъаб хъигьна даIвъийехъа джегьилер алябатIа гибгъыл. Саламе джуни деккикIлейий едикIле эйгьи: «Йизын достар, тай-тушер, джегил’ гогьарбы Ватан къорамишааъас даIвъийехъа абкIынийнбы. Заке дюгул’хьа хааъар гюъарас аIхас деш. Зынар даIвъийехъа аIл’гьаана…». Салам АIлиев кьочIеб савъу айкIан вуджее хъаIдхъийни Гурджистанни Гори шагьареени эскераршини мактабеехъа. Манче мана джуни эскер гьамбазаршиква Ватан фашистаршике къорамишааъас Закавказиейни фронтеехъа аркIын. Манкъвее мааъад ыхьайни вурушбышее цIеддыйн иштыракаъы. 1941 сен Саламыке деккилхъайий едилхъа полевой поштайн кагъыз хъады. Манче манкъвее одкIун ыхьа, вудж Сапун сувайл’ ва Севастополь къорамишааъа, фашистаршиква вурушмишхьа.
Сабара вахт абкIынийле хъийгъа, Ахтыни военкоматеенче къара- хабар гьоолен кагъыз хъады. Мааъад одкIун ыхьа: «Вушда дих — АIлиев Салам ШаIъбанна дих 1942 сенни июнни 28-чил’ даIвъийе батмышхьана». Амма деккейий едее манчилхъа инам гьаъы деш.
Зайнаб адее гьамани йигъыле , йидж хъийкIасди йигъылхъамее джена дих Салам даIвъийенче «ул’ йаIххъылхъа кIебчу » гозетяъа ыхьа. МаIнкъына пеше вухьана, хыл’ лигайлхъа гиххьы, ХыIйаIгъни, Миххьейни хиваршини сураке хъооIна инсан гозятяуй. Умуд маIнкъына, джена гаде Салам хъидяйлива, кIябту деш. Йигъыс мана джени духайхъа геещи йихьа. Нимееган маIнкъее нагъ кIяый, садджу АллагьыкIле ацIа водун.
ГьаIмагьдын джад уцIыр ЦIаIхни хивее джон балабы гозетяаъа манке гыргыни едяарше цIыцIаъы.
Мани даIвъийн дарсбы къийнад дюнйейл’ни инсанарше алеетIу деш. НягьаIбна даIвъий вухьейиб, манчин уцIур, эб, нагъбы адайли. Къирагъыле Амеркенче, Авропенче меб йишди гьоIкуматылхъа зулум абы. Манбыше кьоIни чодж оIлкабышди аIрее ледж адчу. Россия экономика , ешайиш пис’хъаъасдимее Украинайни халкьын калле къарышмишаъы, шалхъа кысавъу. Махъа къийна хъыIдяаIн ярах дешин. Анджах, Оона гьаммаше хъоркуйнкъуни сурак’ эхьи.
Инам гьаъас ыкканий, сабара вахтале топ-тифангын сес кIитIокIаласын. Гыргыни дюнйейл’ суIл’гь ихьес. Гыргын балабы джони едяаршисахъайий деккяршисахъа’ савкIаласынбы.