«Нур» кIазетни мухбирна Муслагъни йыIкьнекни мактабни директорыквана гаф.

Манкъуни гьаIкIее
МаIгьаррамов Мустафа Джебреил’на дих едике Рутул районни Муслагъни хивее 1962сенни октябрьни 20-чил едике ыхьа. Манкъуна дек’ Джебреил’ дайий ЦIаIхни дерайл’на дойиквана гьам къаейна, гьам осана устад ыхьа. Манкъвее устадни санаъаIтын къулайбы, гьунарбы духйешисыд хъувойнбы. Ед’ — Байрамхатун халай кIалхозчий йихьа, гьамыд маIнкъее хаани бухарайн цIа ва баракат гьуваджы. Деккейий едее гьалални къыкыл’ тербиейкван йихьыйре дих, хьебыйре йичи чIакIы хъавъу, манбы къыкын-гуртын ва хав-уджагъынбы гьавъу.
Мустафар манбышда са ыхьа. Молидъэсди сыныфеехъаме манкъвее Муслагъни мол’ни сенни мактабее хъаIдхъы. Манкъус билигыквани маъаIллимарше дарсбы гьуво ва вуджур хъаIдхъийлхъа марахыквана гаде ыхьа. Манчихъа гора, мол’ни сыныфын мактаб аIълада таамаъы. Гойне 9-10 сыныфбы Мишлешни йыIкьнекни мактабее хъаIдхъы . Мишлешин мактаб 1980 сен таамаъы, цывлихъа эскереехъа хъортIул. 1980-1982 сенбышее Чехославакиее эскерыйвалла илгъевчIу . Ватаныс бордж хъуво хъары, кIалхозее экынбы эзани, хъийшални биргадее йицIыдле сенна ишлемишхьа.
1993 сен Дагъыстанни девлет педагожи институтни таарыхни факультетехъа заочныра иккечIу, манчиква барабарда эхьалийн автошкола хъаIдхъы. Хъийгъа хъарына мактабеехъа ишлемишхьес. ЦIерра ушахаршини мактабни дестейна тербиечийна ишлемишхьа. Гойне таарыхын ва обществоведениейн дарсбы гьели гиргъыл. 2011 сен мана Муслагъни йыIкьнекни мактабыс директорна гиххьы. Къийнар мани къуллухыл’ ворна ишлемишехьи.
Хьунащейква Биче баджийква саджигее хьебыйре дих, са йиш чIакIы хъавъу. Манбышис хъаIдхъий гьуво, эвлемишавъуйнбы. ГьаIшде манбышихъад джон хизанбы водунбы.

— Ассалам алейкум! Мустафа маъаIллим, йигъын аIсас санаъаIт таарыхна маъаIллим водун. Ши ваке цIедда хааишаъан, Муслагъни хивни гьаIшдийни таарыхни гьаIкIеедын кIылин маIълумат «Нур» хъаIдаххъанбышис гьувой…
— Муслагъ йиссейна ва марахыкван таарыхнана цIаIхбышда хив вобна. Исламын дин еймишехьенкъаI, доюкан ааIлимар Муслагъни хивее вухьа..
ХаIбна Ватанна даIвъий гибгъылыйнкъаI, Муслагъни хивеенче ёкьцIалилер гьеххана игит’ эскереехъа Ватан душманыке къорамышааъас аркIын. Манбышин хаIббананбы сабкIыл деш.
Муслагъни джамаъаIтын хаIдын иштырак Советни оIлкайн хивын тасарруфат къалхымишаъанкъаI гьау. Манбыше джон кIалхоз къурмишау. Совет гьоIкуматни девырел’ хаIббанан муслагъбы Азербайджанни Закаталайни, Белоканни районбышеехъа кочмишивхьа.
Муслагъни хивеенче гьурматыкван хивни тасарруфатын ишчера хъигъебчIу. Манбышди аIрее: ФерзаIлиев ЙаIгьйе — Социалист эмекна КьаIгьраман), Наврузов ШаIъбан – Ленинни орденна кавалер, ШаIъбанов МалламагьаIммад — 2 ва 3 дераджабынани ЗаIгьматни Славайни орденна кавалер, Наврузов Навруз – ДжамаъаIтбышди Гьамбазыйвал’ни орденна кавалер. Манбышин добы къизлени гьаIрфбышиква цIаIхбышди, Муслагъни хивни таарыхе одкIун водунбы.
Муслагъни джамаъаIтна гьуIрмат, югун до гьар вахтал’ гьалални ишиква багълыда ыхьа. Муслагъни демырчершин, хайбы аляъани устадаршин, къоранаршин добы гьар сурал’- Дагъыстанее, АIранее- ацIа ыхьа.
Муслагъни мактабын хивыс, районыс, республикайс, гьоIкуматыс доюкан ааIлимар, инженерар, ишкарар, дохтурар, къуллухчера гьуво. Манбышди арее ааIлимар — ГьаIсанов Нарман Небийна дих, Бабаев Баба Джебреил’на дих, МаIгьаррамов МаIгьаммад Джебреил’на дих, ГьаIджимусаев ГьаIджимуса ГьуIсейнаIлийна дих, МаIгьаррамов МаIгьаррам Джебреил’на дих, ГьаIсанов Алискер Нарманна дих, ГьаIсанов АIгьмад ва мебынбыб вобунбы. Къийна хьебцIалиле агъаллани муслагъни хивни джегьилерше Украине алгъааIни СВО иштыракаъа водун ва манбыше йишда ватан укранацистаршикейий, къабни душманаршике къорамишааъа вобна.
Къийна муслагъбы гыргыни дюнйейл’ гёоку вобунбы, манбышди гыргынкъуни йикIее Сувал’ни маIгьалыл’на Муслагъ аIзизба мейиб вобна.

— Йигъна хаIббанана ыIмыр хивни тасарруфатыква ва мактабыква алаакьаба абкIын. Дора манчини гьаIкIеена гаф гьааъас.
— Гъу хъоркура ворна. Мана кьоIйиб сана пеше заква чуIтее вобна. Джегьилийваллеедын сабара йизди ыIмрен сенбы хивни тасарруфатыква багълыда адкIын. Зы кIалхозе чолбышда биргадирна ишлемишхьа. Манке йишди хивыхъад доюкан, болын кIалхоз ыхьа. 12 аазыр давар вухьа, 600 къарамал, гьектарбышиква эзани ва хъийшалан чолбы ыхьа. ХаIдданан хизанбы манчике доланмишхьа. КIалхозын илгъечIен чIаIран байдах алетIу. Йишин пешекарар чIакIни гьоIкуматни къизлени эмекни хаIнейс, орденбышис, медалбышис, дипломбышис лайикьавъу. Хив оIгеехъа артымишоохьи гибгъыл. Иш джигабы хаIдхъыхьа. Джегьил’ хизанбы хаIдхъыхьа. Йишин ешайиш малкъарайква алаакьада ыхьа.
Анджах Совет гьоIкумат дагъылмишхьамее, кIалхозбышилхъа фыкыр гьидёоли гибгъыл. Йишин варры кIалхоз 2-3 сенни аIрее кIанелхъа гюъур. Джегьилер хиваршеенче аIл’гьаа гибгъыл. Сен-сеныле ман коч гуджлемишхьайн. Гьелбедти, джамаъаIт дешди джигее хивеъад ташкилатбы ахвае, иш джигабы эхьие, мактабеехъа хъаIдхъаIс ааIн ушахар воохьие. Къийна дагъамна вазият Муслагъаджаб деш, гыргыни Сувал’ни магьаIлыл’ни хиваршее ярамишивхьа вобна. 30-35 сенна гьихъа хивее 80-90 хавний. Мааъад гяцIыйн ушахаршиква хизанбыний ешемишехьи. ГьаIшде 25 хавыд аху дешодун. Маайиб ешли ва
кьаIсин инсанар ешемишоохьи. Куклакбы алиххь ын дарвазабы къедженкъаI, йикIес писда эхьи.
Зы джегьилершилхъад тахсир гийхьи деш. Гьаарункъве джусын югун ешайиш гьаъасын джига тIабалаъа. Манбышед джони ушахаршин геледжагъ югун ыхьай гозетяъа.
— Хив гьалекийс гьувааджен кар къийна мактаб водун, няъас увгьее хивни геллесди инсанаршин иш джигабы манчике аIслыда водунбы, манче доланмишёохьи. ВакIле мактабын геледжагъ нягьаIдый къеджи?
— Йизда ыIмыр мактабыква, маъаIллимни санаъаIтыква алаакьаба илгъевчIу. ДДПИ-ын таарыхын факультет таамауйле хъийгъа, мактабее цIерра тербиечийна ишлемишхьа, гойне таарыхын ва обществоведениейн дарсбы гьели гиргъыл’. Манке йишди мактабее хаIбба хъаIдаххъан шыгыртар ва ишлемишоохьен маъаIллимар вухьа. 2011-ъэсди сен зы директорна сечмишаъы. Манке мактабее 62 ушахений хъаIддаххъа. Гыргын дарсбы чини санаъаIтни маъаIллимений ыккекка. Директорна ишлемишехьи гиргъылийнкъаI, районна хааIрна Давуд Сулеймановний. Зы манкъус хааишаъыйн шас мактаб хъаъас кумаг гьувой. Мани карее манкъвее шас хыл’ авхъуна . ЦIебба ши мактабна йиссейна чардах хъобтIул, тезе йивана чардах уIвхы. Осбы, гIадыр, ыIгьтаджбы ва мактабын мал гиххьесын искIалатбы аляъы. 2022 сен мактабыс аанче, къаанче аIдатый ремонтбы гьаъы.
Гьел’бедти, аIсас мактабна метлеб вобна ушахаршис ацIаал’ ва тербие гьувой. Манчилхъа ши гьаммаше фыкыр гьуво ва гьаIшдеб гьооли вобна.
Совет гьоIкумат дагъылмишхьайле хъийгъа , мактабни хъаIдхъейид хаIдда бадалхьайбы ыхьа. Тезе программабы хъады. АIреехъа ЕГЭ-бы, ОГЭ-бы эчIу. ХъаIдхъийни системайн къурлуш бадалхьайн. Манбы югда, нейид писда ыхьай шаке са джувабыква гьаIшде эгьес аIхас деш. Мани оозуйни тохумен маIгьсул сабара сенбы аIрайле адкIынле хъийгъа алетIас.
Муслагъни йыIкьнекни мактабын хаIбба ацIааликван, билигыкван ушахар къавуккы. Гойне манбыше доюкван техникумбы, институтбы, университетбы таамау. Манбышди аIрее дохтурар, маъаIллимар, инженерар, ааIлимар, ишкарар ва мебынбы вобунбы. Манбыше хивын, мактабын до ахтыда гьуваджи водун.
Шинаб, мактабын маъIаллимар, чалышмишоохьенбы ушахаршис гьаIшдийни хъаIдхъийни тIабалбышикван ацIаал’ гьелес. Гьаарна маъаIллим йишда , джуна иш ваацIана санаъаIткар ворна.
Анджах, писин кар ман водун, ушахаршин сай сен-сениле лапджад кIыл’хъыхьа. Джегьилер хивее аахва деш, манчихъа гора йыIкьале хъооIн ушахар дешинбы. Къийна йишди Муслагъни йыIкьнекни мактабее хъаIдаххъан 5 ушах ворна. Сувал’ни магьаIлылин сабара мактаббы , ушахар дешва, утIумхьайнбы. Гьел’бедти мана югна иш дешобна. Мактаб хив къорамишааъана ва гьувааджена аIхреена къала вобна.
Кочмишивхьа аIл’гьаана багьнаб хизан доланмишааъасын еттыгън къазындж дехьай вобна. Джегьилершилхъад зы тахсир гийхьи деш. Гьаарункъвее джусын югун ешайиш гьаъасын джига тIабалаъа. Хив кIыл’хъоохьи гибгъылна, кIалхоз дагъылмишхьамее. Агар хивни тасарруфатылхъа кIорана фыкыр гьоIкуматын гьидёвее, малдарни пешейс кьиймат гьидёвее, шаке хивар гьуваджес аIхас деш.
— Хивни администрациейква мактабын алаакьабы гьувадженбыне , гьиджо ишбыне саджигее къеджи?
— ЦIеддыйке, ши са хивын джаIмаъат водун. Йишин югун -писин, дагъамын — раIгьатын са водун. Гьел’бедти, ши саджигее хаIдданан суалбы гьаIллаъа. Хини администрациеква хаIдда хивни аIрайлин ишбы гьаIллаъа.
— Къийна муслагъын джамаъаIт нени дагъамийвал’бышикане хъызахха ва манбы нягьаIдне гьаIллаъа?
— Сувал’ни дерайл’ ешемишехьени джамаъаIтыхъад аIсас са дагъамийвал’бы эхьи. Манбыд, хаIдданани вахтал’ табиятни гьаIракатбышике – гёгъуйква, къурахыква, йизыква, селершиква, ыкIейкIбышиква, мыцбышиква алаакьанбы эхьи. Гуджнан гёгъуйбы ыхьамее, селерше поштина йаIхъ утIумааъа; гуджнан кулякбы ыхьамее токIан диракбы хъиккёкIалаъа, токIан ишыгъбы айкIан, телефонбы ишлемиш дехьи ва медынбы. Эн хаIбна дагъамийваллаб мана, хивееъаб ман ишбы вахтал’ гьаъасын джамаъаIт дехьай. Масалан, гёгъыйбы гёгъымее Муслагъахъа аIлхъаана поштина йаIхъ селерше гьоогъална. Хивни фондын алищийн трахтор водун, манчисын янаджагъыд эхьен. Анджах хивее трахтор ишлемишаъас аIхана инсан дешда. Хивеехъана йаIхъ темизяаъасда инсан МаIгьачкъалеенче арайли.

ГьыIгъадкырыйн токIан диракбы сугъоцаъас, гармабы хъаъас, вейхбы темизяъас хивын ешли адамера имааджийс гьавайкIан.
ХаIдын кумаг лезимхьайнкъаI, хивни фондун, ишкарарше гьели. Хивеехъа къыIлина ейлагъыс абыйнкъаI, манбыше хивни аIрайлин ишбы гьаъа. Мани карее йишин хивын джамаъаIт гьаIракатыква водун.
— Мустафа маъаIллим, са суалыд йишин СВО- ка багълыданан ихьес. Вушди хивеенче мааъад иштыракаъан джегьилер вобунбыне? Манбышис шу гьиджо кумагне гьели? Манбышиква шу горушмишоохьенбыне?
— Ман ваджибын суал вод. Къийна йишди хивеенче мани СВО хьебцIалиле агъалланани джегьиле иштыракаъа водун. Манбышда гьаарна са игит’ ворна. Манбышди аIрее гьам офицерар, контракт одкIунийн ва мобилизациейхъа гябкIуйн джегьилер вобунбы. Мактабни маъаIллимарше шыгыртаршиква саджигее эскереехъан басиркIабы оIтираъы, эскерылхъан кагъызбы одкIун. УIл’джуме са элейс ши ушахаршиква патриот тербие гьелен гафбы, дарсбы алгъайгьи. Отпускеехъа хабыйн эскерар ши мактабеехъа горушис хъоотIал. ГьаIмагьабна джаб иш хивни администрациейн вуккекка вобна. Манчилхъа ши кIорана фыкыр гьооли. Манбышди хизанбышис кумагбы ва джуваббышиква йикIбы гьели. ХаIббанан мани СВО иштыракаъан йишин джегьилер гьоIкуматни наградабышис, орденбышис, медалбышис, званиебышис лайикьавъу вобунбы. ЙикIес эсер гьелен кар гьаман водун, манбышди аIрее, йишди гьоIкуматын ихтиярбы гозетяъа, гьабтIыйнбыб вобунбы. Манбышилхъа раIгьмат къухооли. Хивни джамаъаIтын мана даIвъий таамувхьай ва сагъба-саламатба джегьилера хивеехъа сабкIулый гозетяъа.
— Къийна йишди миллетын ихтиярбы гозетяъан депутадар, чIакIын къуллухчера , джаIмаъат ташкилатбы шахъад дешинбы, не чIакIын фондбы дешинбы. Йишин сес , йишин дагъамийвал’бы садджу чIакIни республикайни утагъбышеехъа СМИ-ше гьихьараъа. Ваке, Сувал’ни дерайл’ ешемишехьени каамил’ни инсаныке хьинне хъидгIынаъа: «НягьаIдый йишин «Нур» кIазет, радио, телеверлишбы, ушахаршина журнал ишлемишехьи? АIхаее манбышике миллетыква багълыданан суалбы къалхымишаъас, дагъамийвал’ бы гьагвас?
— Гьел’бедти, зы ва гыргын цIаIхбы манчин терафкарар вухьес вуккан. Манчин йишда миз’, адабият, таарых, маданият гьуваджи. Гьар сен ши гьам кIазет ойкIанан, гьам ушахаршина журнал оокIанна. СыкIылда СМИ-шин формат бадалеъэ писда ихьес деш. АIсас манчее миллетыква багълыданан макьалебы гьелес ыккан, миллетын дагъамийвал’бы гьагван телеверлишбы гьагвас ыккан. Гьелен макьалебы гьар хиваршини, миллетни инсанаршини гьаIкIеедынбы ихьес ыккан. Маайиб барабарыйвалла гозетяаъас вуккан. Йишди СМИ-ше йишин гиъур-сугъоцый ацIан, миз’ ваацIан , ацIааликван, билигыкван, хъобкувалла гозетяаъан, миллетын тераф аххъас аIхан ва джамаъаIтылхъа далбы хъидзырыйн джегьилер ишлемишивхьес вуккан.
Зы гыргыни йишди СМИ-шис угъурбы аIрзуламишаъа ва мааъаб ишлемишоохьени инсанаршис джанана сагъвалла гьооххъа.
— Мустафа маъаIллим, гьайни дёлесийвале вас 63 сен быкырехьи. Ши гъу едике ыхьайни йигъыква табрикаъа!
— Сагъул шос, зы табрикауйс. Йизын еш – йизда кьисмат. Зы чалышмишхьана ыIмыр темизба, хайирыква гьам хизаныс, гьам джамаъаIтыс гьааъас.

— Сагъул, йишди суалбышис ачухын джаваббы хъувойс!