Цlаlхни халкьыхъаб уфтанна мисала вобна. Манбыше эйгьен: «Сувал’ ыхьана, сувалхъ мер сакlаласда». Аlхырейни вахтал’ мани мисалайн чина кок утlумааъа вухьай, шакlле къеджен. Сениле-сеналхъа Цlаlхни дерайл’на уфтанийвалла къавджес вуххъаlнбышин сай хаlхъехьи водун.
Гьайни делесийвалей Сувал’ни дерайл’ цlаlхбышда доюкана йиш, ватанпарвар, миллетни къайгъве эехвана Санкт-Петербургни шагьарее ешемишейхьена София Меликова деккиква Мамед Меликовыка сафарийе вухьа. Манбыше Гыл’мецlни хивее гьам истирагьат, гьамыд цlаlхни миллетыс къадсырыйн кино цlыцlаъу. Сафарыйн екунбы мигьманарше «Нур» кlазетни редакцией ыккы.
- Миллетын аlдат гьуваджы, зы гаф хааlрынкъука гивгъалас. Мамед чоджий, истрагьаlтбы югдане илгъечlу?
- — Цlаlхыйни дерайл’хъа ши кьоlдъэс вуххъаlнбы вобунбы. Цlебба ши мааъаб 2019-ъэсди сен вухьа. Манке ши хаlбба авху деш. Экlба сабкlылыйнбы. Вахтыни кестийвалихъа гора, геллесди хиваршее вухьа деш. Гьини элейс ши хаlбба авху. Йишин гибхый Гыл’мецlни хивее ыхьа. Махъа ши хивни йыlкьнекни мактабни маъаlллимни Асланбек Давудовни хъобтlулыйка абы. Манкъвее хивее тезе музей алявъу, манчин аахъый алгъавгьу. Манчис къадсырыйн тадбыр хаlдни тентенейква илгъечlу. Манчиле гъайре, шахъад йишин сабара пlланбыд ыхьайнбы. Манбы Софиейни ишиква багълыдананбы ыхьа. Хивни джамаъаlтын ши гееб уфтанба къаршиламишавъу. Манбышди гыргынбыше эгьес эйхьи, ши мигьманийвалис хъобтlулуйнбы. Гьайни элеес шас даватбыше иштирак гьаъасыд кьисматхьайн. Гойне хьинне кьоlни-хьебни элес истирагьаlтбышис табиятылхъа гьабкlын. Къардагъни сувалхъа хьы саъасыб илхъебчlыйнбы.
- Закlле къайиххьыйхъа гора, Софие гъу цlаlхни халкьни гьаlкlее кино цlыцlау. Ман ихтелет’ гьаlкlенне?
- — Ман дурустун ихтилет’ водун. Кино, йишди халкьыс къадсырыйн водун. Мааъад йишди хиваршина уфтанийвалла, табиятна мыджагийвалла, мааъаб ешемишоохьени инсанаршина дагъаммийвалла гьагу. Манчин сценарий дюгледа водун. Ман, къийна зы ашкараъас деш. Хатир имахва. Кинойн сир аахъее, инсанаршихъад манчихъа иляакасын гьавас ахвас деш. Амма манчихъа ил’дяакы, сабара эпизодбышди гьаlкlее йишонийхьесда. Сувал’ ешемишоохьени инсанаршин ешайиш гьагуй йизын гьихъан ниятный. Мааъад зы инсанар гьар йигъыс растына хъавайлени сибыкнийий дагъамни ишбышике йишонийхьес, едаршини ыlмрыке са йигъ гьагвас чалышмишийхьесда. Гойне хьинне, зы наlгьбыйий йишин адеер дидеер ешемишувхьа ман цlыцlау. Гыргыда манбы йизди иштиракыква ыккекка водунбы. Садджу мани саягъылин дагъамийвалла къавджуйле хъийгъа, инсанее ыlмырес кьиймат гьооли. Ахуйнбыд кино хъигъеджийле хъийгъа, иншаалагъ, шокlле къаджесынбы.
- -София, цlаlхни халкьыкlле гъу гьаlракатыквана джегьил хьинне ейцlа. Гъу хаlддда йишди миллетыква багълыданан ишбы ыккекка водунбы. Манчини аlрайл’ кьомана джига гъу Санабни Милетбышди Ташкилатее вуккекаани ишин авхъааххъа…
- — Санабни Миллетбышди Ташкилатна иш дюнйейн хурун миллетбы гьувааджый, манбышис кумаг гьувой водун. Мани ташкилатни трибуне хаlдда йишди миллетыква багълыданан чыхышбы гьау. Манбы шахъад водни дагъамийвал’бышика танышавъу. Къийнаб мана иш явашувхьа дешдобна. Сабара гагьна гьихъа зы Россиейни язычершини ташкилатна уlзву, вушда гьамбаз Кьурбан Омахановыка саджигее мани ташкилатни доюлхъа кагъыз гьаlзирау водун. Манчин чыхыш зы гьаlзирааъа водун… Къийна йищда макъсад саджигее вухьай водун.Ши саджигейнанкъаl гьаlракатыд хаlдхъехьи. Текба иш вуккейс дагъамба воохьи. Къырагъыле зас кумаг гьеленкъаl, зы сыкlырар иштагьыква ишлемишейхьи. Гьайни сен кlыл’ни миллетбышис къадсырийн конференция ноябрьни вуза илгъечlес. Мааъад зы тезеда цlыцlауйн йизин кино гьагвас чалышмишийхьесда. Манчиле гъайре, медын гьаlзирауйн чыхышбыд водунбы.
- — Мааъаб медни дагъыстанни миллетбышин эл’чер вобунбыне?— Къузайл’ни Кавказыл’ ешемишоохьени миллетбышди аlрайл’, зале къайре, сайир ингушбышда эл’чий ворна. Маlнкъыка саджигее зы Кавказыл’ ешемишоохьени едаршини уфтанийвалика багълыданан проект гьаlзираъа водун. Авропайни миллетбышис йишда миз, йишин аlдатбы геед марахуква вод хъооl. Манчихъа гора, гьар элес манбыше заке цlеддын-цlеддын карбы гозетяъа.
-Мамед чоджий, йизын хъийгъийн суал валхъан водун. Йишди миллетнимее энки дагъамна иш манбы саджигейхъа савъуй вобна. Гъу Санкт-Петербургни шагьарее ешемишехьен хаlдда сенбы водунбы. Ацlахьес ыкканий, вушди аlрайл’ санабыйвалла вобнане? - -Зы махъа хъарыйн ёкьцlал’ сен водун. Санкт-Петербургни шагьарейхъа хъабыйнбышди аlрайл’ зы цlеррийна ворнава эгьес эйхьи. Аlхырейни сенбышее махъа хаlбба джаванар хизанбышиква хъабы. Зы манбышди геллесынкъуква танышра дешда. Манбышика аlрабирба растына хъавайленбы. Закlле югба гьихъа хъабыйнбы ваацlа. Манбышика ши экlба-экlба саджигейхъа савайленбы. Гойне хьине, гьинчиле сабара вахтна гьихъа мааъад хаlдын ифтар алгъавгьу. Махъа зынар хъортlул’ный. Мааъар зы хаlбба йишди элни инсанаршика цlерра хъызахы. Манбышиква делесвалейнче танышхьана. Увгьойбышихъа гора, къийна Ленинградни вилаетил’ ваlщеле агъаллан цlаlхни миллетын хизанбы ешемишоохьи. Манчиныд йизын йикl шадаъан. -Вушди эхтилетике сувал’ гьауйн истирагьатбы кьабыл’хьай ацlахьес эйхьи вод. Геледжагъыл’ аххъыйни пlланбы ацlахьес ыкканний.- Геледжагъылисын пlланбы хаахъа сабкlылийле хъийгъа аххъас. Амма манчихъа ил’дяакы, зы сувал’ йиссейни ата-бабабышди юрдыл’ къаджейнчиле аlхырейхъамее тоххьа деш. Имкан тlабалавъу, мееб махъа савкlаласынбы. Авхуйни йишди эл’ни инсанрыб мани саягъыл’ ватанылхъа зиярат гьаъас хъоотlал.
— София, увгьойбышихъа гора, вас сувале сайкlалас йиккыйкын деш. Ман джигаб гьаманмеегане вас кьабыл’хьа? - — Зас мааъар ешемишийхьес йиккыйкын. Гьаманмеега ман джигабы хошда закlле къаджы. Хаахъа саркlыл’мее Гыл’мецlа цlыцlауйни кинойс монтаж гьаъас. Манчиле гъайре, шыкыл’бышикан китаб одкlуний фыкрее водун.
— Медни нени сувал’ни хиваршейне шу вухьа?- - — Цlаlхыйке агъаллан хивар къаджес къисмат дехьайнбы. Иш хаlбба вухьайхъа гора, маджал ыхьа деш. Иншаалагь, хъооlни элейс абыйнкъаl, махъа вуlххъаlсынбы. Манчихъа ил’дяакы, ши Дагъыстанни медни джигабышейиб вухьайнбы. Дербентни Нарын-Къале, Гунибни Сулакни каньоне ва сабара медни джигабышее ивийкырыйнбы. -Къаджейнчике ва джамаъаlтбышика ыккыйни горушбышиле разийбане?
— Ваlщ фаизна разийба вобунбы. Шас мани саягъылидын истирагьатый, иш вуккейс кумаг гьувойнбышис, джурайда, сагъба вухьенбыва эгьес ыккан. Манбы ишкар Аlбдулнасир Аlлиев, Гыл’мецlни хивын маъаlллимар Асланбек Давудовысый Аlбдураlгьим Дадашевыс, Адил’ Давудовус, Айдын чоджийс, Загьид чоджийс, Басир дайийс, Цlаlхни хивни администрациейни катибыс Ханаlгьмад Гераевыс, Бахтияр чоджийс, Дербентни шагьарее ешемишехьени Ширинбек Мемедовыс, «Нур» кlазетни редакторыс Байрам Аlбдуллаевыс ва сабара мебынбышис.Добы кlелибхынийнбы шаке инджимишмоохьеджин. Гыргыба сагъба вухьенбы! - — Мемед чоджий, София, гаф вуккуйхъа гора сагъба вухье нбы. Фыкрее аххъыйн ишбы быкырааъасдимее шос угъурбы аlрзаъа!
