Мамрый Азербайджаныл’на йихъбышда уфтанна хивобна. Мани хивеенче джурбаджурни санаъаIтын камалукан инсанар хъигъебчIу. Манбышди арайл’на кьомана джига ХаIбни Ватанни даIвъийни ветеранарше авхъаахъа.

 1941 сен ХаIбна Ватанна даIвъий гибгъылыйнкъаI, Мамрыйни хивей 50 хавний. Мани хьоцIал’ни хаанче фронтехъа 52-ре игит аркIын. Манбышда 24-ре сайир аIзизни юрдулхъа саркIыл деш. ЙыкьаIлхъа сабкIылыйнбышди аIрее Шамсиддин Давудовыр ыхьа. Ш. Давудов 1924 сен Мамрыйни хивей едике ыхьа. 1942 сен фронтейхъа аркIын. Джуле гьихъа фашистни душманаршиквана йаIхъ хаIбни чоджарше – АIбдуллэйий Кьасыме авхъу. Кьасым гьамана аркIынна ыхьа. Манкъве ватанниме, джоле хъийгъа хъооIнбышди ачухни геледжагъниме джан гьуво.

Ши Закатала районни военкIоматенче Мутурстанни Лагодехни районейхъаме пиядаба вукку. Дохтураршин комиссия алгъаIнкъаI закIле ешбышейхъа гьирхьыл’ дешорва январьни вузале хъийгъа хъотIаласдава увгьо. Зы манбышди джувабыс джуваб хъуво: агар мер хъотIаласхье, бес нишисде йыIкьалхъа оIтираъа? Манке экIра заке кIомсомолчий гьау ва кIомсомолчершике ибаратнани батальонейхъа оркIун.

Са йигъыл’ аккасний илёбзур. Йишди кIаненче эскераршина дестейий алгъааI. Манбышис амырбы джагварани балканни оони офицерейий гьели. Манкъун сес зас танышда хъады. Югра иляккыйле хъийгъа, мана йишди хивей ишлемишехьена Мыса маъаIллим ыхьай ацIахьана.Зы мана хъортIулна. Йизын сес къайххьы, манкъве эскераршис «явашва» амыр гьуво. Манкъве балкан йишди суралхъа савкIал гьавъу, хъидгIын гьау:

Гьиняа Закаталэнчена гьашуне ворна?

Зы ворна, Шамсиддин.Делес хъихьа манкъве хъидгIынбы-алидгIынбы гьау.

Ешбышейхъа гьидырхьыл’ва йыIкьалхъайий сакIалаъа, йизди раазивалика аху.Гьин джуваббы къайххьы, Мыса маъаIллим шадхьана: — Баракалла Хъодкуда вод гьау. Гьини цIайике гьиху шавусседжад джан къаттихьанаъас аIхас деш.Гойне хьинне манкъве хивейни джуни гогьар-гьамбазни вазиятни гьаIкIее хъидгIынбы гьау.ДаIвъийле гьихъа Мыса маъаIллиме йишди хивей эскерейхъана гьазирийвалла дарсний гьелен. Манчиле хъийгъа Мыса маъаIллим къеджи-къийхьена ыхьа деш.…Донни дамайкений илгъебчIес. ЙыIгъбы дагъылмышхьайий. Дамайн са сура фашистаршини хылений. Воронеж шагьар кьоIни суралхъаний хъувхьа. Дамайке илгъебчIесва йишди эскераршин гуджнакван гьаракатбы быкырхьа деш. МичIейдилхъана кIыл’на вахтний авху. Ши гьазирни вазиятей амырний гозетяаъа. ОIгийл’ артиллериейн иш гибгъыл. Бомбабы манимее гуджнадайий кIёйгьар ки, дамайни шениса суралин торпагъбы хъойхьаранбы хьиннейий. «Ватанниме гьихъа!» амырыка душманаршилхъа гьуIджум гьавъу. Ващелхъа авадкьурийн лодкIабы хьинейхъа къайккы, ши дамайни маниса суралхъа илгъебчIес чалышмыш вухьа. Немецарше миномётгъанче йишди оохъа атыш аахъы. Манчин гуллебы гёгъый хьиннейий гёгъа. Дамайни хьинен чIаIран ранг алятIу. Дамайни акьвалин эскераршин пилотIкIабы хазалыкий акар. Мани вурушей хаIбба йишин эскерар гьабтIы. Манчихъа илдяакы, ши дама алгъавгьуна ва душманар хилидже йыкьаIлхъа къагьавшу. Гьар вурушыле хъийгъа гьабтIыйнбышди джигэйхъа йишди батальонейхъа мебын эскерарний хъавайленбы.Са элейс Курскни областыл’ ши са хив аазад гьавъу. Хив цIайин чIиейка барабарый гьавъу. Ши илёгъасын хьян тIалабаъа-тIалабаъа са маIгьаллэйхъа гьибхьыр. Хивейни кагьрызбышейхъа фашистарше загьаIрый кIявъу. Шинани магьаIллэйни амбарейнче сесбы хъады. Зы сес хъадыйни суралхъа автомат авхъу, йизди кIанени урус эскере гьарай гьавъу:

— Ар гьашуне ворна, экIра хъигъечIе! Амбаренче мучIруйкана са кьаIсда кашиш хъигъечIу. Ши къавджуме «аман» увгьо, геще-геще йишди хуIва айирхьу.Са элейсыб фронтыл’ни хаттIыни кIанени са джигэй гивъурний. Шаке са километрни делесвалей азгъунун вурышбыний алгьааI. Атышбыше ара гьувоме, ши вурушмышехьен батальонний бадал гьаъас. Манбы архайлхъаний илгъебчIес. Гьаммаше гьаIмагьадний эйхьен. Гуллебышин сесбы кIыл’ хъыхьаме, чIаIрани хачакани санитар машынбыше гьабтIыйнбыний сааъанбы, яраланмыш вухьайнбышис кумагний гьаъан. Гойне хьинне йыкьаIле хъооIни батальонбыше гьуIджум давамний гьаъан. Ини элейс вурушмышоохьени эскераршилхъа гуллебы магьаIдый гёгъа, эгьес чIиейий хаIв сана-санчикае илекка… Сагъра садджу са инсан аху.

1943 сенийна июльна ваз. Дюнйейни таарыхей дехьайн танкбышин вурыш. Июльни вузани 12-ни мичIейб ши гьуIджумылхъаний илгъебчIес. Шалхъа гьибхьырни маIълуматыхъа гора, фашистарыб гьуIджумыс гьазир воохье вухьа. Гейд дагъамын вурыш ихьесва гьыIс гьаъаний. Йишди батальонука саджигэй гьуIджумыс 60-л’ танкыд гьазирданий. МичIейб чакба «гьихъава» амыр гьуво. Ши вурушмышоохье-вурушмышоохье оIгийлхъаний алгьааI, душманар эксина йыкьаIлхъа-йыIкьалхъа алгьааI вухьа. ЧIие-хаIв цIаейний. Заква йишди районни Пашанни хивейнчена МагьаIммадэмин донана са эскерыр ыхьа.. Мана пулеметчыйний. ЙыIкьыгьлийлхъассе 60-ни танкыке саджад аху деш, гыргыдабы ыхыIйнбы. Душманаршини гьабтIыйни эскераршин ва ыхыIйни танкбышин сай гьалед хаIддайий. МагьаIммадэмин мани вурышей йыIкьра яраламышхьана. Зы гьамбазаршиква гьихъа алгьааIсний лазымра.Шамсиддин диде ихтилет гьаъани вахтал’ ара гьау, кIорааленче нафас аляатIу. Манкъус гьиджоомы эгьес ыкканва къеджейий.- Вурушбышди санчей йизди гьамбазаршин хаIббананбы гьалак вухьа. Зы душманни эскераршини чIанкIейхъа гирхьу ва…ДаIвъий чIаIв вухьессе гьихъа ши американлыбышди къошунбыше аазад гьавъу. Лагерей ши саджигэйхъа савъу увгьойн: шу аазад инсанар вобонбы, ешемишебхьес вукканан оIлка сечмишаъас шоке ахаI.

Са йыIгъни огъа американлы эскерарше ши советни къошунбышди хылехъа хъуво. Американлыбышин машынбы адкIынме, ши вагонбышейхъа савъу лагерейхъа хъивку. Вазый сурана ши шавааджаб диндирмыш гьавъу деш. Хъиийгъа военный трибунал гидгъыл. Йишди арейнче душманаршис хидмат гьавъуйнбыйий тIалабааъа. Ши судейхъа хъуво. Амма хаIббананбышис гябтIый амыр гьувойнбыше бес наIгьадне ыхьа ши аазад гьавъу, зас баштахьа деш. 1947 сен зы хивейхъа саркIыл…Ш. Давудове 90 сенилхъа авабкьурна ыIмыр гьавъу. Манкъве джун до хивни, миллетни таарыхехъа къизлени гьаIрфбышиква одкIун. Шахъад маIгьбын игитер  кIеливханааъас ихтияр дешин.