Сентябрьни хьебынчил’ Каспийскни шагьарее Россияйни КьаIгьраманни М. МаIгьаммаджановни дойийл’ни 16 № йыIкьнекни мактабее тезе хъаIдхъийни 2024-2025 сенни гидгъылыйс кьадсырыйн пресс-конференцие илгъечIу. Манчее нягьаIдый Дагъыстанее хъаIдхъийн гьаIракатбы гуджлемишаъас суалбы иляккы.
Мани маджлисее иштыракбы гьаъас ва журналистаршини суалбышис джаваббы хъелес республике хъаIдхъийхъа ва ыIлимыква алаакьани ташкилатбышин къуллухчер абы. Джони аIрайл’ ДР-ни ХааIрункъуни ва Правительствайни администрациейни регьберна маIъвын Рашид Акавов, ДР-ни хъаIдхъийна ва ыIлимна министр ЙаIгьъе Бучаев , МаIгьачкъалайни шагьарни мэрна маIъвын , сабарагагьна шагьарни хъаIдхъийни управлениейс хаIбвалла гьааъана Эмилия Раджабова ва Каспийскни шагьарни хъаIдхъийни управлениейна хааIрна Лариса Абрамова абы.
Конференциейна маджлис « Молодежь Дагестана» донани кIазетни хааIрни редакторе Рамазан Раджабове вуккы. Манкъвее абыйн мигьманар саламыква къаршламишавъуйле хъийгъа, манбы журналистаршиква танышавъу.
Пресс-конференцие гьайни суалбышди гьаIкIеена гаф вухьа:
1.Электронный хъаIдхъий: НягьаIдый хъаIдхъий гьаIракатеехъа адчес ва нягьаIдый югун ацIаал’бы мактабее алеетIас.
2. Китаббышиквана кесетийвалла : мактабее еттыгъда китаббы дехьай, чикена кесетийвалла ва нягьаIдый ман гьаIллаъас.
3. КъуIман хораг: нягьаIдый вахтале-вахталхъа ушахаршисын хораг гьазираъас ва манбышис гьелес. Мана иш къулайлхъа абчес ва чис сикIыйн усулбы кьабыляъас.
4. Шигыртаршисын джигабы: Мактабее хъаIдхъасын усулбы яратмишаъас. Даркашин мактаббы аIкьхъаъас. Тезе мактаббы сыкIылда ушахаршике сибыкаъас. Йиссейн мактаббы тезелемишаъас ва медынбы.
5.Тезе хъаIдхъийн ташкилатбы аляъасын мислягьаIтбы къаджый: хъаIдхъийни сферехъан инвестицииебы тIабалауй ва быкырни республикее аляъасди мактаббышисын ва ушахбахчебышисын мислягьаIтбы ва пIланбы къаджей.
Мани суалбышис джаваб хъелесдимее модераторе Рамазан Раджабове хааишауйн чыхыш гьаъас ДР-ни хъаIдхъийни ва ыIлимни министрыс Й. Бучаевыс.
Й. Бучаеве джуни чыхышее увгьойн: «… Ши кIылба-кIылба электронный хъаIдхъийлхъа илгъебчIес вуккан. Ши садибни Россиейни хъаIдхъийни къурлушике вухьес деш. Сен-сениле хъаIдхъийид быкырын дюнйе хьинне бадалехьи водун. Электронный хъаIдхъийква барабарда кIазетын вариантыд гьуваджесын. Ши мана МЭШ къулайлхъа абчымее маъаIллимна иш ва шигыртын хъаIдхъий нимеехье вахарий хъихьес. Манчин гьам вахт хаIбба ил’дябатIа , гьам гыргын мактабее эхьен кар ушахаршикIле, джони деккяршикIле, едяршикIле, маъаIллимаршикIле ацIахьен. ДжитIада , ушахаршил’, джони хъаIдхъийл’ мугъаетывхьес вааIханбы. Гьел’бедти мана система девкананбы йишди аIрайл’ вобунбы, анджах манчилхъак гыргынбы хъавалесынбы. Гьайни хъаIдхъийни сенике электронный дневникбы ушахаршихъад ихьес. Гьар декикIлейий едикIле ацIахьесын джуна ушах нишиквайи мактабе маIшкьулехьи ва марахламишехьи…..
…Республикее хаIбна кесетийвалла мактабни китаббышиквана вобна. Тезе китаббы алищес ва вахтал’ мактаббышеехъа гьихьараъас усулоохьи деш. Гыргыни мактаббышее еттыгъда китаббы дешинбы. Шахъад маIгьдын имканбы дешинбы, гыргыда садибда алищес. Анджах мана иш ши кIыллба-кIлба, чичихъаб хъигьна гьааъа вобна. Манбы еттыгъда ихьесди вахталхъамее электронный китаббыд ишлемишаъас иджааза водун. Манчини гьаIкIеедын маIълумат ши маъаIллимаршис, хъаIдхъийни ташкилабышисын гьувы водун. Манчихъа гора ши эйгьи, МЭШ илгъебчIес вуккан. Садджу маъаIллимаршихъад, ушахаршихъад гаджетбы ихьес ыккан. Мана программа хъаIдхъийни сайтеенче кьараIб ишлемишааъас вухьесда….
…АIхреени сенбышее ши ушахаршис гьелени къуIмани хорагбышилхъа фыкыр гьооли гибгъыл, няъас увгьее хаIдда шикаятбы хъады. Мани шикаятбышихъа иляаканкъаI, гьаIкIедад манбы хъодкуйнбы ыхьа. Ненайий манчиква маIшкулехьи ыхьа, манбышин хаIббананбы сихнарер вухьа. Ушахаршис уджузын, йиссе хъыхьайн охьанас кар хъадайли ыхьа ва манчике хорагбы хъойхьар ыхьа. Мани хъадыйни каракед сихбы джигайл’ ишбы гьаъани инсанарше хъоIхъа ыхьа. ГьаIшде ши мана иш къулайлхъа абаччи вобна..
Къийна шагьарее хъаIдаххъани ушахаршин сай къат-къатна хаIдхъыхьа водун. Мактаббы къийхьар деш. Садибда гыргыда тезел’дан мактаббы аляъасын имканбы республикайхъад дешинбы. ШокIле ваацIана гьоIкуматыл’ ярамишивхьана вазият. Анджах манчихъа ил’дяакы ши сенис республике тезе мактаббы, ушахбахчебы, яслибы ва медын спецмактаббы къекка. Мана ишиб къавджес ва гьаагвас вуккан. Къийна республике мани сардан хаIбна иш вуккекка вобна. Иляаке шу, нягьаIдын гьаIшдийни тIалаббышикван, шарааитбышикван мактаббыйий аляъы. Къийна хьейибле сменана ишлемишехьен мактаббы республике аху дешинбы.
Мани суалбышисын джаваббы хъеленкъаI, манкъус джука абыйни МаIгьачкъалайни, Каспийскни шагьарбышди хъаIдхъийни управлениебышди чIакIынбыше Э. Раджабовае, Л. Абрамовае кумаг гьаъы. Манбыше къийна мактаббышее ярамишивхьана вазият ющенавъу.
Манбышди чыхышбышиле хъийгъа, хъаIдхъийни къуллухчершилхъа журналистарше суалбы гьувы. «Илчи» кIазетни хааIрни редакторе едини мезени дарсбышиква багълыданан суал гьувы. « ГьаIкьийкьатни» мухбирее дагъыстанни мизяршини ва адабиятни китаббышди гьаIкIеедын суал гьувы. «Зори Табасарана» кIазетни мухбире маIаъллимаршини доннухбышиква багълыданан суал гьувы. Гьел’бедти, «Нур» кIазетни ишчершед суал министрылхъа ва джука абыйни къуллухчершилхъа суал гьувы: « Ши къийна конференцие хаIдда суалбы иляккы ва чисын джаваббы тIабалаъы. Гьел’бедти, мактаббыд аляъас ыккананбы, одхьанан карыд ушахаршис гьелес ыкканан, манбы транспортыква вуккейс-хъавалес вуккананбы, тезе китаббыд 100 фааизна къийна мактабее лазымда водунбы, доннухбыд маъаIллимаршин чIакIы хъаъас лазымда водунбы. Анджах къийна гьайняа суал ва чисын джаваб ушахни ацIаал’ни гьаIкIеедын шавааджад къалхымиш гьидяыйн ва чисын джавабыд шакIле къидийххьыйн. Йишди увгьойква , эн вааджибын суалыд мактабыква багълыданан гьаман водун. Няъас йишди республике ушахаршин хъаIдхъий, ацIаал’ заыIфын? Няъас ОГЭ-ше, ЕГЭ-ше хаIббанани ушахарше писин нетийджабы гьагва? Манчина тахсиркар маъаIллимне, мактабын регьберарне, районни, шагьарбышди хъаIдхъийни управлениебышин къуллухчерне, ДР-ни хъаIдхъийни ва ыIлимни министерствайн регьберарне вобунбы? Дешхьее гыргын каран тахсиркарар ушахар ва джон едий дек’не вобунбы. Гьинбыше шенбышилхъа , шенбыше гьинбышилхъа тахсир къал’кIедаччи. Шу мани суалыс гьиджо джавабне хъелес?
Мани суалбышисын джаваббы министре ва джуква абыйни хъаIдхъийни къуллухчерше хъувы. Къалхымишаыйни суалыле Й. Бучаев разийра аху ва манкъвее джукIле ацIан хьинне джаваб хъувы.
