Къийна гьокуlматыхъад хъаlдхъыйка багълыданан хаlдда проектбы, программабы водунбы. Манчина макьасад мактаббыше вуккеккана иш гуджлемишавъуй, мааъад хъаlдаххъани шигыртаршин ацlаал’ хаlд хъауй водун. Мани сардан аlхырейни сенбышее Сувал’ни магьалыл’ни мактабышейид хилдже бадалхьайбы ыхьа. Къийнийна йишда гаф Цlаlхни хивни йыlкьнекни мактабни завучыка Тарлан Гьаlджиевыка вобна.
Манкъуни гьаlкlее:
Гьаlджиев Тарлан Тариел’на дих 1970-ъэсди сен Цlаlхыйни хивее едике ыхьа. 1987-ъэсди сен едике ыхьайни хивын йыlкьнекин мактаб быкырау. 1988-1990-ъэсди сенбышее эскерей къуллух гьавъу. 1991-ъэсди сен Дагъыстан девлет педагъожи иниститун физико-математикайни факультетейхъа иккечlу. 1998-ъэсди сен ман быкырау. Хизан вобна. Кьоlни ушахна дек’ ворна.
— Тарлан маъаlллим, йишда гаф аlсасан мактабни гьаlкlеена вухьес. Цlаlхыйни мактабыка зы танышеъэ.
— Цlаlхни хивее йыlкьнекин мактаб ишлемишехьен хаlдда сенбы водунбы. Къийна мактабыхъад гыргыни предметбышин маъаlллимар вобунбы. Манбышди аlрайл’ мактабе дарсыбы ыккейсдимее къонши хиваршейнче хъавайлен маъаlллимарыб вобунбы. Гьаlшде мактабе 19-ни шигыртын тербие, ацlаал’ алятlа. Ушахар мактабейхъа автобусыка хъавайли. Гьайни сен алидни сыныфее ушахар дешинбы. Манчихъа гора, хъооlни сен шахъаб йыlкьнекин мактаб таамаийнбы вухьес деш. Дагъайдни сыныфбышейхъа хъавайлени ушахаршис чини кьайдайлин къуlман одхьуний гьели водун. Са джувабыка, эгьес эйхьи, мактабын гыргыда гьагуйн нормативбы гозетяъа водунбы.
— Гьаlшде гьокуlматын мактаббышис хаlбна фыкыр гьооли. Манбышда иш гьаlракатейхъа хъаваляаъасдимее джурайда ишилхъа адчыйн проект ишлемишехьи. Мани сардан, шохъад бадалхьайбы водунбыне?
— Бадалхьайбы хаlдда водунбы. Манчин геллесынбы хъаlдхъыйка багълыдананбы водунбы. Гьийдни сенбышихъа иляаканкъаl, аlхырейни сенбышее гьоlкуматын хъаlдхъыйлхъана фагьам гуджламишавъуна. Шигыртарше югун ацlаал’ алятlасдиме, мактаббыше манбышис гьарджура имканбы яратмишаъа водунбы. Аlхырейни сенбышее сувал’ни мактаббыше хаlдда югни суралхъан ишбы ыккы водунбы. Вакlлед манбы къеджи водунбы. Шаца Сувал’ни маlгьалыл’ни гыргыни мактаббышее чlаlкын ремонтын ишбы ыккы.Мактаббышин бинаабы, сыныфбы, утагъбы тезелемишауйнбы. Йишин мактаб тезеда ыхьайхъа гора, шасане маlгьдын ишбы къаджы деш. Гойне хьинне, ушахаршин ацlаал’ хаlд хъаъасдимее тезе программабы ишилхъа адчы водунбы. Гьаlшде мактабее ишлемишоохьен маъаlллимар мааъад гьагуйни кьайдабышика дарсыбы ыккекка водунбы.
— Къийнийни йигъыл’ хъаlдхъыйни министерствайн Садибни гьоlкуматни имтагьаlнбышис еттыгъна фыкыр гьооли. Математикайн предметыныд махъа гехьа водун.
— Ман дурустун ихтилет водун. Маъаlллиме ушахаршис гьувойн югун ацlаал’ садибни имтагьабышике ацlахьес эйхьи. Къийна шаке хаlдда кар аlсылыда. Манчихъа гора, мактабейхъа хъавайлен шигыртар гьихъаджаб манчис гьаlзирааъанбы. Манбышика алава дарсыбы ыккекка. Манбышикlле децlанбы хаlдхъаъанбы. Амма манчихъа ил’дяакы, манбы имтагьаlнбышиле чекинмишоохьенбы. Джохъад водун билиг мааъад гьагвас ахаl деш. Шаца ючlыдъэсди сыныфни телебабише ОГЭ-бы хъуво. Манбыше математикайни предметыке югун балбы сау. Къийна маъаlллимарше джона иш къулайква гьааъана. Амма шигыртарше дарсыбышис фыкыр гьооли деш. Манбышда геллесда хъаlдхъыйке йикlдена хъувхьа. Манбыше хаахъа гьувойн дарсыбы геллесди вахтал’ нтернетейнче гьаъы хъабайли. Китаббышейнче дарсыбы хъадаххъаl деш. Закlле ман, маъаlллим хьинне ацlахьен. Маlгьдын хурун-хурун нукьсанбы садджу йишди мактабейджад деш, гыргыни мактабышее растына хъайленбы.
— Тарлан маъаlллим, увгьойбышихъа гора, завучыхъаб иш директорыле хаlбба воохьи. Манкъве ушахар олимпиадейхъа гьаlзирааъа, тадбырбы, йигъынджахбы, горушбы алгъайгьи.
— Завучыхъаб гьаммаше гьехаалика иш вобна. Директорыхъабыб иш кlыл’ба дешда. Шокlле ацlан, Цlаlхыйнхаlдын мактаб ыхьа. Манчика саджигее манке къеджен тадбырбыд хаlдданий эйхьенбы. Манке са байрамын йигъ ши къеккна дешдий. Экlда-экlда викторинабы, КВН-бы, концертбы ва сабара медын йигъынджагъбыний алгъайгьенбы. Югун джигабы аххъыйни сыныфбышис, шигыртаршис пайбыний гьеленбы. Къийна мактаб кlыл’ хъыхьа. Гьар сыныфее кьоlйре-хьебийре ушахын ацlаал’ алятlа. Гьаlшде оlгийл’ къеджен ишбы аlрейнче адкlынийнбы. Манчихъа гора, къийна садджу чlакlни байрамбышис къадсырийн тадбырбы ыккекка.
— Гьихъа гьар сыныфее 20 шигыртний эхьена. Къийна манбышин сай йицlни элеес кlыл’ хъыхьа. Манчика саджигее манбышин хъаlдхъыйид заlйифламишхьайн. Няъасне?
— Хаlббананбыше эйгьен, сыныфее нимее кlылба ушахар вухьее, са гьаманмегад манбышин хъаlдхъый гуджнака ихьес ыккан. Амма манбы нягьаlкьын ихтилетбы водунбы. Манчика зы разийра дешда. Къийна маъаlллиме ушагъыке гьар йигъыс дарс хъидгlын гьаъан. Дарсыс гьувойн саъаlтбы лазымни къайдал’ алгъайгьенбы. Манчихъа ил’дяакы, шигыртаршин хъаlдхъый гуджнада дешин. Югун хъаlдхъый гьаммаше хаlбба ушахарнани сыныфбышее эйхьи. Манбыше санасанкъуква баlстбы ыккекка. Гьавасыква хъаlдаххъа. Маъаlллиме гьувойни дарсыбышис гуджнаква гьаlзироохьи.
— Тарлан маъаlллим, гьар гьаlшдийни маъаlллимыхъабыб маъаlллимар вухьайнбы. Вас дарсыбы гьувойни маъаlллимаршин добы агъмышеъэ.
— Зас хаlдданани маъаlллимарше дарсыбы гьуво. Манбышин сабарабы къийна сагъба дешинбы. Манбы Аlзизов Рашид, Сафаров Магьаlммад, Багъаров Маджид, Кавузов Аlгьмад, Сафаров Малик, Гьаlджиев Закир, Тагъыев Мурадин, Кьасумов Загьид, Уlмаханов Уlмахан ва сабара мебынбы вобунбы. Къийна зы гьабтlыйнбышис раlгьмат къихооли. Сагъынбышда джига ахтыба гьувааджи.
— Цlаlхыйни мактабын къийхъыйн йигъ наlгьад къаджес ыкканий?
— Къийна Цlаlхыйна хив мактаб ыхьайхъа гора аху водун. гьаlшде хивее авхуйнбышда иш мактабыка багълыба вобна. Манбышди хаlббананбышин доланаджагъ, гудмишувхьай манче алятlани маlъашыке аlслыда. Нимее мактабна ыlмыр цlыцlавхьее ахвее, са гьаманмегаб хив аахвас. Гьаlшдийни адкlынийка, мактабыхъад геледжагъ дешин. Сениле-сенилхъа мактабейхъа хъавайлени ушахаршин сай кlыл’ хъехьи. Гьелбетде, зас ыкканий мактаб аху хъавайлени ушахаршин сай хаlдхъыхьа, гьийдни сенбышейдын хьинне сыныфбы гяцlы ушахар вухьай.
-Тарлан маъаlллим, заква ихтилет гьаъас вахт тlабалавъуйхъа гора, сагъра ихьена. Мактабни маъаlллимаршис, хивни джамаъаlтыс угъурбы аlрзаъа!
-Шосуд югун гьелен.
